_____________________________________________________________________
نوشته هايی که در تريبون آزاد می آيند يا از نظر شيوهء پرداخت به مسايل و يا هم شيوهء بيان و يا هم در اصل کم از کم دارای نکاتی اصولاً مغاير با مشی نشراتی آسمايی هستند ، اما به پاس آزادی بيان منتشر می شوند. مسؤوليت اين نوشته ها همانند ساير مطالب منتشره بر عهدهء نويسنده گان آن ها است.
_____________________________________________________________________
رسیدن به آسمایی :02.2008 .17؛ تاریخ نشر در آسمایی :02.2008 .17
دکتور عارف پژمان
زبان فارسی و مخالفت ها در برابر برخی واژه ها!
زبان
، وسيله ارتباط انسان هاست . زبان ، هرچند در ظاهر، صوت است و فونيم است و مورفيم
است و جمله است ، اما در خفا، پيکی استوار است که از خود آگاه و ناخود آگاه يک
فرد ، برون می آيد و بر ناخود آگاه و خود آگاه مخاطب ، پنجه می افکند، به تعبير
ديگر، واژگان زبان ، فقط رابطه ساده دال و مدلول نيست ، بلکه اين نشانه ها ،
گستره ای از راز و رمز تمد نی( تاريخی و فرهنگی) مارا نيز با خويشتن ، منتقل
ميسازد . الفاظ زبان ، خصيصه روانشناسانه نيز دارند . کارشناسان تبليغاتی امروز ،
با استفاده از روانشناسی الفاظ ، بر ذهن و زندگی مخاطب ، هجوم ميبرند!
زبان البته ارثيه انسان اجتماعی است .هيچ فردی ، دور و منزوی از همگنان ، زبان
آنان را نمی آموزد . اگر زبان را « نظامی از نشانه های قراردادی بدانيم » ، اين
نشانه ها برای افرادی وابسته به يک حوزه فرهنگی خاص، مفهوم پيدا ميکند . يعنی ما
، پارسی گويان ، متعهد گشته ايم به پديده سپيد رنگی که از آسمان فرو می افتد ، «
برف » بگوييم . جوامع ديگر برای اين مفهوم ، نشانه های ديگر دارند .
« برخی از زبان شناسان ، باور دارند که بين کلمه و معنا ( دال و مدلول) در آغاز ،
رابطه ماهوی وجود داشته وبه مرور زمان ، با پيشرفت زبان وتغيير وتحول حروف کلمات
، پيشينه اين ارتباط، فراموش شده است ، بنا بر آن ميتوان گفت که بين لفظ و واقعيت
مادی آن ، نه فقط قاعده منطقی ، بلکه هنجار های تاريخی ، روانشناسی و جامعه
شناسی،، موجود بوده و هست .اين ارتباط خاموش شده را در اسم صوت، ميتوان ديد. در
مثل، در اسامی صوت کوکو ( تقليد صدای پرنده ) شرشر ( تقليد صدای ريزش آب ) .. اين
ارتباط ماهوی ، موجود است . شايد در آغاز شکل بندی زبان اقوام ، اصوات برونی و
واکنش صوتی درونی ، ( دهان حلق ، زبان و نای ) به رويداد ها و اصوات ( ريزش آب ،
غرش رود و دريا ۰۰۰ ) راه را برای اين نظام نشانه ای، زبان، هموار کرده است ۱ »
در ابتدا ، واژگان و نامواژه های زبان ، به معنی اصلی ( واقعی ) شان بکار ميرفته،
اما پس از گستر ش دستگاه زبان ، الفاظ زبان ، مفاهيم تلويحی ، رمزی و ثانوی پيدا
کرده است . در ادبيات همه ملت ها ، درين زمره ، ادب فارسی ، اينک کمتر کلمه ايست
که به معنی اصلی ( واقعی ) اش بکار رود !
بصورت مثال ، کلمه خرابات ، در ابتدا ، مفهومی ساده تر داشته ، گاه برای قمار
خانه و ميکده گفته ميشده ، زمانی برای عشرتکده ، اما روزی روزگاری ( شايد در
زمانه حافظ ) مفهومی تازه و نقيض سابق يافته ، خرابات اکنون ، محلی است که سالک
از گناه و معصيت ، پاک ميشود!
به يک بيت خاقانی شروانی ، نظر می افگنيم ،:
فقر ، کان افکنده خلق است ، من برداشتم
زال ، کان رد کرده سام است ، من می پرورم !
خوب ، يک فارسی زبان که راز و رمز تاريخی و اسطوره ای زبانش را بداند، ميتواند
اين نکته را دريابد که زال بخاطرداشتن قيافه زشت ، به دست پدر ، به آشيانه سيمرغ
نهاده شد ، يعنی پرورده حيوان است و نماد حقارت و سبکی.
همانطور يک فارسی زبان از بار عاطفی ، فرهنگی وفلسفی ، واژگان ، رند ، فقر ، دانش
و خواسته ، نگارخانه چين و... ميتواند برخوردار گردد ، کسی که متعلق به اين قلمرو
فرهنگی ( فرهنگ پارسی دری) نباشد ، چندان ازان سر در نمی آورد و اگر ازان چيزی
دستگيرش شد ، خيلی کمتر از لذت دريافتی است که يک پارسی زبان را حاصل ميشود!
با اين مقدمه کوتاه ، اصل مطلب اين است که هرگاه ما يک فارسی زبان را از راز ها ،
گستره های زبانی و شگردهای فرهنگی اش ، محروم سازيم ، واورا وادار کنيم از ترکيب
دلنواز « دانشگاه » دست بردارد و به ترکيب دخيل « پوهنتون» عادت کند ، پوهنتون ،
آن بار ادبی و عاطفی دانشگاه را نخواهد داشت !
البته اگر يونيورسيتی هم بگويد ، باز همان اغتشاش ذهنی باقی خواهد ماند ، چرا؟
جون در کتاب مدرسه يا مجله ادبی ، خوانده است، هزار سال قبل ، شاعری به اسم شهيد
بلخی ( ابو ا لحسن شهيد بن حسين ، ۳۲۵ هجری) گفته بود :
دانش و خواسته است نر گس و گل
که به يک جای نشکفند بهم
هر که را دانشست ، خواسته نيست!
وانکه را خواسته است ، دانش کم !
سازه های ديگر دانش ، در شاهنامه فردوسی خراسانی آمده است :
ز نادان بنالد دل سنگ و کوه
ازيرا ندارد بر کس شکوه
نداند ز آغاز ، انجام را
به از ننگ داند همی نام را
نکوهيده در کار ، نزد گروه
نکوهيده تر نزد دانش پژوه !
* * *
بيامد يکی مرد ، مزدک به نام
سخنگوی و با دانش و رای وکام
گرانمايه مردی و دانش فروش
قباد دلاور بدو داد گوش !
خوب کسی که اين « دانش » ارثيه اوست ، چرا از دانشجو و دانشگاه ،گريزان گردد؟
دانشکده هم ، که با پسوند « کده » ايجاد شده ، چندان شايع است که عبدالقادر بيدل
از همين پسوند ، ادبکده و ستمکده ساخته است!
نگار و نگار خانه و نظايرش نيز د ر متون کهن ، بسيار آمده است ، پس نگارستان ،
چرا بيگانه تلقی گردد !
سعدی سروده است :
:
گر التفات خداونديش بيارايد
نگار خانه چينی و نقش ارتنگی است
اميد هست که روی ملال ، درنکشد
ازين سخن ، که گلستان نه جای دلتنگی است!
سعدی در مقام هجو از واژه «نگار » به همين مفهوم امروزی اش کار گرفته :
کس نپايد به پای ديواری
که بر آن ، صورتت ، نگار کنند
گر ترا در بهشت باشد جای
ديگران ، دوزخ اختيار کنند !
نميدانم چرا گلستان و بهارستان ، مجاز اند، اما نگارستان ، نيست!
وقتی ، برخی از عزيزان هموطن که زبان مادری شان فارسی نيست ، به فارسی گويان ،
دستور ميدهند ، از کلمات و مصطلحات « دانشگاه » و مماثل آن ، چشم بپوشند و بر اين
امر ، اصرار ميورزند، باری آدم به تنگ می آيد و ميخواهد
بپرسد ، چرا ريش از من باشد و قيچی در دست طلبه کرام!
وضع اصطلاح برای غنامندی يک زبان ، در صورتيکه با روح ، پيشينه و خصيصه زبان مورد
نظر ، بيگانه نباشد ، در برونمرز ، مراکز ديگر همزبان ، نيز اشکالی نخواهد داشت ،
درين راستا برای رفع تشويش برخی قلمزنان ، ياد آور ميشوم، از صدها اصطلاح و
جانشين های که فرهنگستان ايران ، از دير باز،ساخته ، تعداد چشمگير ی در خود آن
خطه نيز جا نيفتاده است ، مثلا : « وا زنش » که برای ردکردن و پس زدن ، پيشکش شده
، يا « خدو » و« خستو » که برابر نهادی اند برای ، آب دهان و اقرار کننده ( در
همانحال که پيشينه تاريخی نيز دارند) پس هر هديه ای از برون مرز ، بدون چون وچرا
، مقبوليت و تعميم نمی يابد واين نگرانی ، بيمورد است!
در اخير ميخواهم ابراز ترديد کنم که استفاده بی رويه از تعبيرات و زبان پر شکست و
ريخت غير ادبی ايران ، يعنی فرهنگ کوچه ، به غنای زبان فارسی افغانستان ، چيزی
افزوده کند ! ، زبان ما در گونه های بلخی ، هراتی و کابلی ، دارای ذخاير گرانبهای
است که در بسا موارد هنوز حجاب از چهره برنگرفته است ، فارسی افغانستان نيز حرف
های برای پيشکش دارد، چرا ترکيب شيوای « پشتاره » را بکار نگيريم و عاشق سينه چاک
« کو له بار » باشيم ، چرا اينهمه از « پنجره» به دنيا ينگريم ، و از « اور سی»
خانه مان ، بيزار ی جوييم؟
و نکته فرجامين اينکه زندگی و مرگ واژگان زبان ، در د ست دولت ها نيست ، زبان ها
روابط و ضوابط اختصاصی و پيچيده خود شان را دارند که صبورانه آنرا به کار می
بندند .
پانويس :
۱ ــ زبان ، شناخت و منطق . عبد العلی دستغيب ( کيهان فرهنگی)
***
یادداشت آسمایی : عنوان نوشتار را آسمایی با توجه به برخی ملاحظات تعدیل نموده است .