رسیدن:  01.12.2011 ؛ نشر : 01.12.2011
 

رزاق مامون

خطر «صوبه شدن» افغانستان زایل شده است
 

مرده ریگ ادعا های دیرینه ی افغانستان نسبت به سرزمین های از دست رفته در آن سوی خط «سیاسی» معلق موسوم به «دیورند» هنوز برای پاکستان احتمال زنده شدن یک هیولای زمستان زده را قوی نگهداشته است. افغانستان درسال های چهل درارتباط به رؤیای بازپس گیری یا به کسب امتیازات منطقه یی – تجاری به بهانه ی حل وفصل منازعه ی دیورند، در برابر پاکستان هیچ چیزی به دست نیاورد. اما در سی سال اخیر که پاکستان از نظر درافغانستان حضور جبری وت لخ خود را مسجل کرده است، چنگ زدن به ریسمان «دیورند» دربهترین حالت می تواند اسب بهانه گیر ووحشی مشکل داخلی را درافغانستان شلاق بکوبد. افغانستان کنونی فاقد انتظامات کافی به عنوان یک دولت توانمند است و با تکرار بی حاصل پالیسی های گذشته، قبل از همه از سوی پاکستان درخانه خودش سیلی می خورد. مع الوصف، خطربرای پاکستان از آدرس افغانستان درکشمکش های ذات البینی تحت نام مسأله «دیورند» برطرف نه شده است واین «زخم خونین» قبل از همه پاکستان را به عنوان مالک عملی آن سوی مناطق دیورند اذیت می کند. افغانستان فقط می تواند مزاحمت ایجاد کند؛ با این حال نه باید فکر کرد که افغانستان در بهره گیری از نقطه ضعف پاکستان، صدمه نخواهد دید. پاکستان کین توز، درپاسخ به دعوا های گذشته، به برکت «دوران جنگ سرد» و رانش شوروی به سوی جنوب، فرصت های طلایی فراچنگ آورد تا درجریان جنگ «جهانی» برسر افغانستان، درکارزار تبدیل کردن همسایه اش به یک ویرانه ی مهیب، درنگ روا نه دارد.

منازعه و کشمکش کنونی در منطقه، پس از سال 2000 میلادی، به معضل چند هویتی بدل شده و خیلی عمیق و پرپهنا است. برای حل بحران، صرفاً نه می توان به رسمیت شناسی یا روی گردانی افغانستان از ادعا های گذشته درمورد «پشتونستان» اتکا کرد. خطرتروریزم و افراطیت پدیده ی تازه است و جهان را با ترس های تازه یی مواجه کرده است. اکنون هستی پاکستان به عنوان یک کشور در خطرقرار دارد و رهبران فعلی درمجادله با کابوس تغییراتی درهم شکننده جغرافیایی و امنیتی، برای نجات پاکستان تقلا می کنند و هر آن چی در افغانستان روی می دهد ازنظرآن ها تحرکات دشمن ( چی ازجنس افغان وچی از نوع امریکایی و هندی آن) به حساب می آید.

نزدیکی «ستراتیزیک» هند با افغانستان، آرایش آزاردهنده یی را به ضرر پاکستان درمنطقه شکل داده است. در تاریخ پاکستان هیچ گاه رهبران آن کشور این چنین نازایی خشم را تجربه نه کرده بودند. سیاست دانان پاکستان از برکت هزینه گذاری های امریکا و درهم شکسته گی نظام در افغانستان به نگاه فاتحانه درهمسایه گی خویش عادت کرده اند. اکنون ترک عادت برای آنان بسیار دشوار است. در شرایطی که امریکا در جایگاه یک موقعیت قهار با اهداف مرموز در افغانستان پیاده شده است، گره زنی ستراتیزیک سرنوشت افغانستان با هند، و در صورت شاخ شکنی با امریکا، خطر محاصره ی امنیتی پاکستان را بالا برده است. پاکستان اکنون سرگرم تیوری جدید نجات خویش است.

در زمان طالبان، حتا شهروندان عادی پاکستان به مخاطبان افغان خود به شوخی می گفتند: شما دعوای سرزمین ها تا «پل اتک» را دارید اما ما خط مرز را تا «مثل متک» توسعه داده ایم. نگاه امروزی به این قضیه طوری است که پاکستان اکنون مانند گذشته در اضطراب معضل «دیورند» به سر نه می برد؛ بل بیم ازآن دارد که با حضور امریکا و هند و همچنان افغانستان نوپا و دموکراتیک، بدنه ی آن سوی مناطق دیورند در قلمرو پاکستان کنونی از دست نه رود. انقطاع نیمه ی سرزمین های دیورند از جغرافیای کنونی پاکستان این خطر را دو برابر می کند که بحران ویرانگر، سایر ایالات را به فکر جدایی و استقلال بکشاند. از آن جایی که اتکای هستی پاکستان به نیروهای عصبی و افراطی است، هر ایالت می تواند بنیاد های افراطیت خود را به سود جدایی واستقلال خویش به کار اندازد. نیروی هسته یی پاکستان در این زمینه چندان بازدارنده نه خواهد بود؛ اگر چنین می بود، اتحاد شوروی پیشین به پاره های مختلف قومی و ارضی تقسیم نه می شد.

این که در پاکستان، خصوصاً درعلاقه های قبایلی چی رویداد هایی پیش خواهند آمد، هیچ کسی حرف حساب را نه می تواند برزبان بیاورد.

نفوذ هندوستان چیزی است که هرگز سیمای کابوسی و شوم خود را از ذهن مقامات اسلام آباد پنهان نه خواهد کرد. تا زمانی که پاکستان، افغانستان و هند در یک زنجیره ی حساس جغرافیایی در کنار هم قراردارند، نفوذ هندوستان همانند رخنه زیرزمینی آی، اس، آی در حوزه ی کشمیر و جنوب و شرق افغانستان زدودنی نه خواهد بود. شاید در آینده اقتصادی و منافع دوربرد منطقه شرایطی پدید آید که کابوس های منطقه یی برای زنده ماندن، با هم کنار بیایند و از رؤیا های کج و معوج قبلی با ایقان به واقعیت های درخشان و جدید فرار کنند.

افغانستان از هر لحاظ، همیشه میدان نفوذ هند و پاکستان بوده است. اکنون مدیران سیاسی افغان در ارتباط به مدیریت بحران، این فرصت را در اختیار دارند تا از «مخاصمت» هند و پاکستان به سود خویش بهره بگیرند. تا کنون به دلیل ضعف و درهم ریخته گی افغانستان، این مأمول محقق نه شده است اما با ادامه ی حضور قوی جامعه جهانی در افغانستان، از این چانس می توان به راحتی استفاده کرد.

پاکستان مثل ایران و کشورهای آسیای میانه، خواستار استقرار یک «حکومت دوست» در افغانستان است. هند نیز خواستارچنین حکومتی است. دیدگاه محور آسیای میانه، ایران و هند در این خصوص با دیدگاه عملی پاکستان از ریشه تفاوت دارد. کشورهای دوروپیش حداقل ترجیح می دهند که از آدرس افغانستان خطرات امنیتی و تجاری متوجه آن ها نه شود؛ اما پاکستان با استفاده از راهکارهای ویرانگری و قهر، سعی کرده است تا ساختواره ی نظام سیاسی در افغانستان را به شیوه ی خودش مهندسی کند. این مسأله بزرگترین خطر ملی است که افغانستان با آن رو به رو است و زیان های آن کمتر از حمله شوروی نه می تواند تلقی شود. از همین رو است که سیاسیون نسل جدید افغانستان، حضور قدرت های بزرگ جهان به خصوص امریکا را در افغانستان، یکی ازعوامل قوی بازدارنده در برابر تمامیت خواهی های استعماری پاکستان می دانند.

اگر قرار باشد این وضع به هدف توجیه حضور امریکا در منطقه هم تعبیر شود، باعث کنترول بر اعمال پاکستان می شود و درهر حالت به نفع افغانستان است.

ابزار کلیدی در دست پاکستان دو چیز است: طالبان جمع حزب اسلامی و هزاران مدرسه ی تولید عصبیت و ترور. ابزار دومی، موقعیت حساس جغرافیایی آن کشور است که در عین حال تا میزان زیادی راه نان و تغذیه ی افغانستان را در کنترول خود دارد. با این حال در طول تاریخ پاکستان، رهبران نظامی آن کشور از ناحیه افغانستان، تا این حد زیر فشار نه بوده اند. علت آن، حضور امریکا و کشیدن کمربند هند به دور پاکستان است که آن کشور را تا آن جا در موقعیت رنجبار قرار داده است که می توان نشانه های یک تحول ستراتیزیک را در دیدگاه سنتی نظامیان آن کشور نسبت به افغانستان انتظار داشت. اما احساس می شود که برای پدیدآیی نگرش تازه ی ستراتیزیک در مغز صاحبان پاکستان، راه دراز و پیچ و خم های زیادی در پیش است. کتاب بسته ی ستراتیژی امریکا را از قبل نه می توان خواند.

تازه شروع یک دوره ی تاریخی است. گرایش علنی پاکستان به سوی چین یکی ازنشانه های چنین دوره تاریخی است.

***

- خالد خسرو: خطر پاکستان و راه مقابله با آن

- حمید عبیدی: افغانستان و خطر صوبه ششم شدن

- واکنش ها و تبصره ها در فیسبوک