رسیدن: 23.01.2012 ؛ نشر : 23.01.2012

قدیر حبیب

برداشت من از یک بیت بیدل

آرزوها ماند محو ناز در بزم وصال – پاس ناموس تحیر، مُهر این گنجینه بود

در تلاش برای یافتن معنای «بیت بوزینه»بحث جالبی در آسمایی به راه افتاده بود. من به عنوان دوستدار و صرفاً خوانندۀ بسیار بی بضاعت شعر بیدل ، این بحث را دنبال کردم و از نظریات اندیشمندان عرصۀ بیدلشناسی، فیض فراوان بردم . گرچه در ازدحام نظریات دوستان، معنای « بیت بوزینه» ، کماکان در پردۀ ابهام باقی ماند که شاید در ادامۀ این جدل سودمند ، روزی آن گره گشوده شود ولی تا رسیدن به آن امکان، لازم دیدم ، نظر دوستان را روی بیتی که بر پیشانی این یادداشت درج شده، جلب کنم. این که، کی چی برداشتی از این بیت ارایه کرده است نام نمیبرم ولی من «مهر» را با ضمه« مُهر» میخوانم اما نه به معنای «کلید» چنان که برخ دوستان پنداشته اند.  مُهر، همیشه همنشین « لاک» بوده و گاهی که نامه یا دروازۀ گنجی را قفل میزدند، رویش لاک مذاب میریختند و بالایش مُهر میگذاشتند و شاید تا هنوز هم رایج باشد. یعنی مُهر همیشه در نقش و معنای «قفل» به کار رفته است.حالا در این بیت:

آرزوها ماند محو ناز در بزم وصال ـ  پاس ناموس تحیر مُهر این گنجینه بود

معنای بیت خیلی ساده و بی هیچگونه ابهام و دشواری ، بی هیچگونه تعقید لفظی و معنایی، به نظر من چنین است: در بزمی که به آرزوی رسیدن به وصل حضور یافته بودم، ناز و نعمتها چنان بیشمار بودند که آرزوهای رسیدن به« وصال»، محو این نعمتها شدند و وصال را فراموش کردند. یعنی وقتی آرزوهای «وصل » از زیادت نعمت و ناز به حیرت فرو رفتند و وصال را از یاد بردند در واقع حرمتگزاری و پاسداری من از ناموس حیرتزده گی، مثل یک مُهر، دروازۀ «گنج وصال» را قفل زد و من به این گنج راه نیافتم. بیدل در این جا از نرسیدن به وصل شکوه دارد نه که از رسیدن به گنج وصال شاد و راضی باشد و سبب این نرسیدن را گسترده گی خوان نعمتها و به حیرت افتادن آرزوها از و فور نعمات عنوان کرده است. ناموس را فرهنگ دهخدا به معنای شریعت و احکام الهی هم قید کرده است که به اعتبار این ضبط ،میتوان این بیت را در تعارض با شریعت هم معنی کرد. یعنی حیرت من از نعمتهایی که در شریعت(بهشت) وعده داده شده، سبب شد که از پرداختن به «وصال » محروم بمانم.

در بالا از بی بضاعتی خود یاد کردم که عین حقیقت است و اگر این معروضه مقبول خاطر دوستان بیدلشناس قرار نگیرد، کوتاهی را به همان کمبود حوالت دهند.
 
 
***

لینک های مربوط به موضوع  در آسمایی:

- بحث روی یک بیت بیدل در صفحه ی آسمایی - «آدمی هم پیش ازان کادم شود بوزینه بود»