12.10.2018
زرغونه عبیدی
(سابق استاد پوهنتون طبی کابل و داکتر ولادی نسایی)
ما زنان و تابوی عادت ماهوار ما
بیایید تا در مورد عادت ماهوار با هم صحبت کنیم!
در جوامع مدرن و روشن، شاگردان مکتب- چه دختر و چه پسر طور همسان و همزمان- با مهمترین مسایل جنسی در مضمون بیولوژی آشنایی پیدا میکنند. این مسایل عبارت اند از ساختمان اناتومی، وظایف اعضای جنسی، تأثیرات هورمونی، عادت ماهوار -*بلوغ جنسی- چه گونه گی برخورد با آن و اهتمامات بهداشتی. این تدریس از صنف چهارم مکتب ابتداییه شروع و در دورۀ ثانوی ادامه پیدا میکند. در چنین جوامع صحبت به این ارتباط میان والدین و نوجوانان موضوع عادی بوده و در کنار آن دختران نوجوان میتوانند هرگاه خواسته باشند در مورد با طبیب این رشته نیز همصحبت و سوالات خود را طرح کنند. به این ترتیب نوجوانان پیشاپیش در مورد چرا و چه گونۀ عادت ماهوار و علایم احتمالی آن، اطلاعات لازم را کسب میکنند. به این ترتیب نوجوان در چنین جوامعی با آماده گی های لازم ذهنی و بهداشتی بدون تشویش زیاد و سوالات بی جواب داخل این مرحلۀ مهم زنده گی شان میشوند. آنان این پدیده را هر ماه سر نو با مواظب بودن در مورد غیر نورمال بودن و یا غیر نورمال بودنش مراقبت و سپری میکنند.
در جوامع بسته، دلایل متعدد باعث سکوت زن در مورد نیازمندی هایش به داشتن آگاهی های صحی و ضرورت بدنش به وسایل و امکانات بهداشتی در زمان عادت ماهوار گردیده است. سکوت در مورد عادت ماهوار در مناسبات میان مادر و دختر، میان زنان در جمع خودشان و میان زن و مرد، تنها مربوط به دو علت شناخته شدۀ فقر اقتصادی و بیسوادی نیست. در کنار این دو علت که دو روی یک سکه اند و هر دو کمبود دسترسی به آگاهی های عمومی، طبی و بهداشتی را باعث و به شدت آن میافزایند، علت عمده که زن را وادار به سکوت کرده است، در دید، خواست و انتظار سنتی چنین جوامع نسبت به زن و جسم و حق او ریشه دارد. در این دیدگاه، عادت ماهوار و خونریزی ناشی از آن به حیث یک پدیدۀ منفی، کثیف و شرم آور تلقی میگردد.
در بعضی فرهنگ ها و جوامع سنتی، حس شرم دختر (زن) را وادار به آن ساخته است تا از سخن گفتن در مورد طبیعی ترین وظیفۀ وجودش که ماهانه هر بار تکرار میگردد، جلوگیری و به گوشۀ انزوا پناه ببرد. در این انزوا هر نوع ناراحتی جسم و روان زن مشکل شخص خودش دانسته میشود- گویی زن با «بینماز شدن ماهانه» مرتکب تقصیر بزرگی میگردد که خود باید جزای آن را بپردازد.
سکوت در مورد عادت ماهوار باعث شده است تا دختران - زنان بیخبر از علت و اهمیت آنچه که در این زمان در وجود شان رخ میدهد، آن را مانند یک مرض و تقصیر فکر کنند.
این سکوت باعث گردیده است تا نیازمندی دختر (زن) که در این مرحله به توجه، محبت، مراقبت و داشتن وسایل بهداشتی خاص این دوره مانند تمپان، کوتکس، پُد و وسایل نظافت مانند کاغذ تشناب، صابون و آب پاک ضرورت اشد دارند، ناگفته و نادیده گذاشته شده و آنان از حمایت های حیاتی بی نصیب بمانند.
صدمات روانی ناشی از این سکوت و فقدان لوازم بهداشتی باعث شده است تا ترس و تشویش نزد بعضی دختران مانع از رفتن شان به مکتب در چنین روزها گردد.
سکوت در مورد عادت ماهوار باعث شده است تا بینظمی های این دوره در دوران قبل از ازدواج ناشناخته و تداوی نشده باقی مانده و باعث ضیاع انرژی جسمی و روانی دختران گردد. ادامۀ این مشکل در زمان بعد ازدواج باعث مشکل در مناسبات جنسی و مشکل زن در باردار شدن گردیده میتواند.
سکوت کردن در این و یا آن مورد صحی که صدمۀ آن به هیچکس به جز خود شخص نمیرسد، حق هر انسان است. و اما، سوال در این است که آیا سکوت ما زنان در جوامع سنتی راجع به مشکلات صحی جنسی ما به قوۀ اراده و سنجش خود ما است و یا این که حس شرم و خجالت ما را وادار به سکوت کرده است؟
دلایل بسیار خوب برای هیچ نشرمیدن در مورد عادت ماهوار وجود دارند. سخن گفتن در مورد این دلایل خواهد توانست باعث روشن شدن اذهان ، جلب توجه به خطر و آماده شدن برای شکستن این تابو گردد. ما زنان باید در مورد جسم خود، در مورد عادت ماهوار به مانند سایر مشکلات خود که ما را به زحمات و رنج زیاد دچار کرده است با همدیگر و با فرزندان و با همسر خویش صحبت کنیم. در دورۀ عادت ماهوار داشتن فرصت برای اندک استراحت، دریافت توجه و مهربانی از فامیل، داشتن وسایل بهداشتی جهت حفظ نظافت، داشتن امکانات مراجعه به داکتر و تداوی حق ما دختران و زنان است. ما به این حمایت از سوی همدیگر ضرورت داریم.
ضروری است تا به این سکوت که منجر به مشکلات فراوان صحی، جنسی و روانی در نسل مادرکلان ها، مادران و فرزندان ما زنان شده است خاتمه داد.
شکستن تابو ها با شکستن سکوت آغاز میگردد
*
این بحث در دو بخش اجتماعی و طبی به تابوی عادت ماهوار پرداخته است. در هر دو بخش کوشش شده است تا به مهمترین نکات مرتبط در فشرده ترین و ساده ترین شکل به صورت عام فهم اشاره گردد. در حقیقت درک کامل یک بخش و قبول آن درک و قبول بخش دیگر را ساده تر میسازد. عادت ماهوار از دیدگاۀ طبی بحث مغلق نیست و اما این بحث را نمیتوان به خاطر مختصر ساختن آن بدون ذکر نکات عمدۀ ذیل آغاز و طور قناعتبخش به پایان رسانید. با آگاهی های طبی میتوان به سرعت متوجۀ خطرات احتمالی صحی، جسمی، جنسی و روانی زن در این مرحلۀ (با توجه به بخش طبی این بحث ) گردید.
اطلاعات ضروری طبی در مورد عادت ماهوار شامل این نکات است:
- وظایف تخمدان های زن
- سیستم و نظم هورمون های جنسی زنانه
- اهمیت عوامل روانی و محیطی بالای نظم سیستم هورمون های جنسی
- دورۀ تخمگذاری
- مراحل رسیدن به بلوغ جنسی (آغاز عادت ماهوار)
- اولین عادت ماهوار ( *بلوغ جنسی زن)
- علت عادت ماهوار چه است و خونریزی چه گونه به وجود میاید؟
- نظم عادت ماهوار
- سندروم قبل از عادت ماهوار (دردهای عادت ماهوار و درد سینه ها)
- تشوشات و بی نظمی های وظیفه یی( اندوکرینی ) تخمدان ها
- توقف خونریزی ماهانه ( امینوری) و علل آن
- کوتاه شدن فاصله میان دو عادت ماهوار (پولی مینوری)
- شدت خونریزی عادت ماهوار (هایپرمینوری)
- کم شدن مقدار خونریزی عادت ماهوار (هایپومینوری)
- زیاد شدن فاصله میان دو عادت ماهوار ( اولیگومینوری)
- ختم عادت ماهوار ( مینوپوز)
- یاداشت
- سخن پایانی
*
قبل از پرداختن به بخش طبی، توجۀ شما را به چند دیدگاه از چند زن افغان قلم به دست که با آنان در ارتباط به عادت ماهوار مصاحبه کرده ام، جلب میکنم. پرسش من از آنان این بود که آیا خود در مرحلهٔ ورود به بلوغ جنسی در مورد مسایل جنسی و از جمله عادت ماهوار دسترسی داشته اند و یا نه. خوشبختانه جواب ها فراتر از سووال بودند. من پیشاپیش امیدوارم بودم که چنین شود. در کنار تجارب زنده گی مسلکی در سالیان زیست در وطن، اطلاعات ارایه شده توسط بانوانی که من با آنان صحبت کردم، مرا برای دریافت یک تصویر نسبتاً کامل تر از مشکل ما زنان در افغانستان امروزی یاری کرد. این تصویر مربوط به آغاز دهۀ ۵۰ و دهه های بعدی در افغانستان است. دهه های قبل از آن دوره های سکوت مادرکلان ها و مادران ما بوده است.
بخش هایی از این مصاحبه ها را در این جا درج میکنم.
- خاطرهٔ یک استاد زن که عضو ادکامیک دیپارتمنت بیولوژی طب کابل بوده است:
«در زمانی که من وظیفۀ تدریس مضمون بیولوژی را در مکتب شروع کردم، اواخر دوران ریاست جمهوری داود خان بود. در وسط کتاب در حدود ۱۳-۱۶صفحۀ قات شده گی وجود داشت. این صفحات حاوی مسایل معلومات جنسی با تصاویر اناتومی جهاز تناسلی زن و مرد به شمول موضوع عادت ماهوار بود. صفحات را باز کردم و به اهمیت آن پی برده و اجازه خواستم که تا آن را برای شاگردان دختر تدریس کنم. در آن روز مدیرۀ مکتب دچار تشویش شده و جهت کنترول به صنف درسی ام آمده بود....
- خاطره از زبان یک داکتر زن
«خواهر خوانده ام برای پنهان کردن برجسته گی های پستان هایی که تازه شروع به نمو کرده بود، از دو وسیله کار میگرفت- یک این که کوشش میکرد تا با قامت راست راه نرود و دیگر این که میکوشید تا با نوار محکم بسته شده بر روی دو پستان، برجسته بودن پستان هایش پنهان کند. (خاطره مربوط به زمان در دهۀ ۵۰ هجری شمسی است)
- خاطرۀ یک داکتر نسایی و ولادی
«مدت یک سال تمام کوشش کردم تا عادت ماهوار خود را از تمام اعضای فامیل حتا خواهر بزرگترم نیز پنهان نگاه کنم. در اولین ماۀ رمضان در این سال، والدینم به حساب دینی روزه را بر من هنوز روا ندانسته و مخالف روزه گرفتن من بودند. شرم باعث شده بود تا این حقیقت را بگویم که با دیدن عادت ماهوار روزه بر من روا شده است. به همین علت از نشستن بر دسترخوان سحری در ماۀ رمضان صرفنظر کردم. غذای هنگام ظهر را که مادرم برایم میداد، به دور انداخته و روزه دار میماندم.»
- خاطرهٔ یک معلم زن که اکنون در خارج از کشور مقیم است
«در سه روز اول عادت ماهوار که اینک میدانم با خونریزی بسیار بیش از حد معمول به همراه بود، تشویش نداشتن وسایل بهداشتی کافی باعث شده بود تا برای جلوگیری از آلوده شدن لباس هایم با خون، از رفتن به مکتب در این روزها به بهانه های مختلف خودداری ورزم.»
- خاطرۀ دردناک یک زن
«به علت عقامت به داکتر مراجعه کردم و به وی گفتم که عادت ماهوارم غیر منظم، دردناک و همراه با خونریزی زیاد است. نتیجۀ معاینات این بود که التهاب باعث چسپیده گی ها در رحم شده است و من نخواهم توانست از طریق نورمال باردار شوم. همسرم نمیتوانست وقفۀ لازم مناسبات جنسی را در زمان عادت ماهوار من مراعات کند. داکتر گفت بسیار احتمال دارد که انتقال میکروب در این زمان باعث التهاب رحم من شده باشد.»
- از زبان یک فعال حقوق زن
«متاسفانه در دوره مکتب و هم در دوره دانشگاه، هیچ مضمون و استادی به موضوعی چون اناتومی دستگاه تناسلی به ویژه پریود نمی پردازد. ممکن است تعدادی از استادان زن به صورت دلبخواه و خارج از برنامه درسی معلومات پراکنده و آن هم در صنوف بالای مکاتب در مورد پریود به دختران ارایه کرده باشند که مشخصن بسیار ناکافی و غیر موثر است. خلاصه این که من هم به عنوان نسل بعد از شما ، در تمام دوران تحصیلی در مورد بدن زن و پریود چیزی نخوانده و نشنیده ام.»
- از زبان یک زن دیگر
«روزی از روزها که خود مادر شده بودم، از مادرم پرسیدم که آیا او از مادرش در مورد عادت ماهوار نصیحت شده بود؟ مادرم گفت نه و اما او مواظب بود که چه گونه مادرش پنهانی دستمال های عادت ماهوارش را به دقت میشوید و اتو میکند. میدانم که تو نیز رفتار مرا در این دوره مراقبت کرده ای. به مادرم گفتم که من در آن زمان سووالات زیاد داشتم و اما جرأت نکرده بودم که پرسان کنم.
خاطرۀ اینجانب زرغونه عبیدی
در مورد عادت ماهوار قبل از وقوع آن از روی مطالعات شخصی اندکی معلومات داشتم. نمیدانم که در زمان مکتب در مضمون بیولوژی و یا تدبیر منزل چنین بحثی وجود داشت و یا نه ... هرگاه چنین چیزی وجود داشته است، شاید چنان کمرنگ و کم محتوا بوده است که نتوانسته است ثبت حافظه ام گردد. میدانستم که عادت ماهوار علامۀ صحتمندی جنسی است و اما باآنهم آرزو کرده بودم تا هر چه ناوقتتر به زحمت آغاز شدن آن دچار شوم. در صنف۱۰ مکتب دچار تب شدید شدم. بعد از دو هفته تداوی و استراحت، اجازۀ رفتن به مکتب را پیدا کردم. این تب که مرا به شدت ضعیف کرده بود، وقوع عادت ماهوار را برای مدتی به تعویق انداخت. در آغاز نمیدانستم که آیا شدت خونریزی نورمال است و یا نه؟. بعدتر با آگاهی های مسلکی متوجه شدم که با وجود نظم میان فاصله شدت خونریزی بیشتر از حد نورمال است. بعدها برایم معلوم شد که تدابیر تداوی نتوانسته بود ذخیرۀ ضایعات خون وجود را طور کامل برطرف کند. روزی در مهاجرت در ساعت درسی درد ناگهانی را در قسمت راست و پایینی بطن احساس کردم. زمانی که چشم باز کردم خود را در شفاخانه یافتم. درد ناشی از حملۀ اپاندیسیت نه ،بل ناشی از آزاد شدن تخمه از تخمدان طرف راست بود. نتیجۀ معاینات خون باعث پریشانی داکتران معالج شده بود. من تا مرحلۀ از پا افتیدن کم خون شده بودم. خوشبختانه فرصت آن را داشتم تا الی باردار شدن این کمخونی را از طریق تداوی برطرف کنم.
من و مادرم و خواهرانم بسیار ناوقتر از آنچه که لازم بود شروع به صحبت در مورد عادت ماهوار و مشکلات زمان آغاز آن کردیم. برای من تجربۀ خودم درس بزرگی بود. دخترم در مهاجرت به دنیا آمده است. در کنار دروس مکتب، من همه تجربه های خود را با او شریک کرده ام. با آن که اطمینان دارم او از همه خطرات ممکنه آگاه است، باآنهم هر ماه صحبت کوتاه و بعضی سووال و جواب ها را پیش میبریم.
*
من از دوستانی که مرا با خاطرۀ شان آشنا کرده اند نپرسیدم که آیا اجازه است تا نام شان را در کنار خاطره درج کنم و یا نه. دلیل این بود که نمیخواستم تا آنان را در موقف دشوار قرار بدهم. برای آغاز، همینقدر همصحبتی از سوی این همجنسان خود کمک بزرگ برای هر دو جانب بوده است. ما باید به همدیگر فرصت آن را بدهیم تا خود آمادۀ سخن گفتن به نام خود در مورد مشکل مشترک مان شویم. هر یک این دوستان قلم به دست مرا برای نوشتن در مورد این قصۀ ناگفتۀ ما تشویق کرده اند و من ممنون شان استم.
گذشته از خاطرۀ اول، یک تعداد اندک دوستان مخاطب ، از داشتن یکتعداد معلومات نهایت اندک در کتاب بیولوژی مکتب خاطره داشتند. یک دوست فعال حقوق زن مقیم وطن بنابر خواهش من لطف کرده و با مراجعه به دو خواهر زادۀ شان که شاگردان مکتب اند، معلومات فرستادند. بر اساس این معلومات کتاب بیولوژی صنوف نهم تا دوازدهم معلومات حاوی تذکر کوتاه در بارۀ اناتومی جهاز تناسلی زن و مرد، وظایف این اعضا و فزیولوژی عادت ماهوار وجود دارد. برای این بخش شاید حدود یک ونیم صفحهٔ کتاب بیولوژی اختصاص داده شده باشد.
*
برگزیده یی از بخش صحت سایت انترنیتی تلویزیون آشنا که در ماه جوزای سال ۱۳۹۷ منتشر شده است:
" نیمی از دختران افغان از عادت ماهوار آگاهی ندارند
بررسی یونیسف در مکاتب نشان میدهد که ۵۰ درصد دختران که برای نخستین بار عادت ماهوار تجربه میکنند، در مورد آن آگاهی ندارند؛ ۳۸ درصد دختران در زمان عادت ماهوار به مکتب نمیروند؛ ۱۲ درصد به وسایل بهداشتی مانند نوار بهداشتی، آب پاک و صابون دسترسی ندارند و ۷۰ درصد این دختران، بنابر عقاید شان در دورهٔ عادت ماهوار حمام نمی‌کنند."
این احصاییه علامۀ جلب توجه به ضرورت شکست تابوی سکوت در مورد عادت ماهوار است. و اما، روشن نیست که ارقام ارایه شده تا چه حد دقیق است؛ تفاوت این ارقام در میان دختران مکتب در شهر های بزرگ و شهرهای کوچک و دهات چه گونه است؛ این ارقام در مورد دخترانی که اصلاً به مکتب نمیروند از چه قرار است...
دخترانی که از سعادت رفتن به مکتب بی نصیب مانده اند، به مانند دختران مکتب به آگاهی ها و داشتن وسایل بهداشتی ضرورت دارند. در مطلب منتشره همچنان گفته شده است که:" تا اکنون وزارت صحت عامۀ افغانستان در مورد میزان آگاهی زنان و دختران از عادت ماهوار و چگونه گی رعایت بهداشت در این دوره، آماری در دست ندارد.
- داکتران باور دارند که نبود آگاهی و مراعات نکردن بهداشت در جریان عادت ماهوار، سبب بیماری های متفاوت به ویژه نازایی یا بی اولادی میگردد.
- مقام‌های وزارت صحت عامۀ افغانستان می‌گویند که برنامه‌هایی را برای آگاهی دهی در این مورد روی دست دارند و به دلیل تابو بودن این مسأله، فعالیت‌های این وزارت به کُندی، پیش میرود. آنان میافزایند که برای آگاهی‌دهی در این مورد باید رسانه هم تلاش کنند."
متن کامل این آدرس خوب معلوماتی و صحبت تلویزیونی امیدوار کننده در ختم این مطلب جهت استفاده علاقه مندان درج است. خوشبختانه در افغانستان امروز قدم های ابتدایی برای شکستن تابوی سکوت در مورد عادت ماهوار شروع شده است.
دیدگاۀ سنتی را میتوان با «زبان مناسب» و از طریق فراهم ساختن زمینه های آگاهی رسانی همه گانی و پیگیر، تجویز تدابیر و اهتمامات مختلف تعلیمی، تربیتی و فرهنگی - بسوی تفکر متمدن دعوت کرد. نقش رسانه ها در بازتاب و گسترش اندیشه ها و قدم های تابوشکن که از اهمیت فراوان برخوردار است.
بیرون کشیدن زن از دایرۀ تسلط و حس مالکیت مرد، نه تنها به رهایی زن، بل رهایی مرد هم از اسارت تحجر کومک خواهد کرد.
به باور من، مردان جوامع سنتی خود به نوعی قربانیان تربیت مردسالارنه اند؛ زیرا با چنین تربیت و فرهنگی از این مردان فرصت آن گرفته شده است تا به ارزش هایی که بهروزی و خوشبختی شان را تأمین کرده میتواند آشنا شوند و آن را تجربه کنند . این ارزش ها را در مفاهیم عشق، احترام متقابل به حقوق و آزادی ها و درک نیازمندی های مشترک جسمی و روانی همدیگر وجود دارد و تنها زمانی میتوان از اهمیت آن آگاه گردید که زن و مرد تجربۀ عملی از چنین باهمی را تجربه کرده بتوانند.
*
اطلاعات ضروری طبی در مورد عادت ماهوار
۱- وظایف تخمدان های زن
وظیفۀ فزیولوژیک تخمدان های زن (دو عدد تخمدان در جوف بطن که توسط دو مجرای باریک به رحم وصل میگردند – تصویر ۱) تهیۀ تخمۀ قابل القاح ، پخته شدن و آزاد کردن آن به مجرای تخمدان است. این فعالیت تحت تأثیر هورمون های جنسی صورت میگیرد و شامل دو مرحلۀ داخل و خارج از تخمدان میباشد.
۲- سیستم و نظم هورمون های جنسی زنانه
سیستم هورمون های جنسی زنانه تحت تأثیر نظم سه میکانیزم بسته (تأثیرات مستقیم هورمونی؛ میکانیزم عکس العمل ؛ و عمل متقابل هورمون های سترویید ) میان هایپوتالاموس - هایپوفیز و تخمدان فعال و اثرگذار میگردد. این میکانیرم باعث سنتیز هورمون های اندروجن، رها شدن هورمون های گونادوتروپین - لوتیین هورمون تحریک کنندۀ فولیکول ها و تولید هورمون ایستروجن و پروجیسترون میشود. از لحاظ پارامتر هورمون ها، نظم افرازات هورمون های آزاد کنندۀ گونادوتروپین، توسط ایستروژن، پروژسترون،کتاکولامین ها، دوپامین و اوپیات های ایندوژن گرداننده گی میگردد.
- اهمیت عوامل روانی و میحطی بالای نظم سیستم هورمون های جنسی
هورمون های مؤلد ناآرامی - تشنجات روانی ( استرس ) در سیستم هایپوتالاموس - هایپوفیز و تخمدان شامل اند ( کتکولایمن های ابتدایی نورادرینالین – ادرینالین و دوپامین – کتکولامین های ثانوی و مشتقات آن). این هورمون ها آزاد شدن هورمون های گونادو تروپین را مانع و در نتیجه بی نظم شدن مراحل پخته شدن فولیکول و حتا توقف عادت ماهوار شده میتواند. در تشوشات عادت ماهوار که منشأعضوی نداشته باشند، فشارهای روانی و محیطی دخیل میباشند. احصاییه های ۱۰۰سال قبل در کشورهای غربی وقوع اولین عادت ماهوار را نزد دختران در حدود سن ۱۷ ساله گی تعین کرده بود، احصاییه های جدید این عدد را به سن ۱۳ ساله گی تقلیل داده است. دلیل بهبود شرایط زنده گی حقوقی،اجتماعی و اقتصادی و صحی زنان در قرن بیست و یکم دانسته شده است. بحث حاوی بعضی احصاییه های دیگر نیز است که این دوره را میان ۸-۱۶ ساله گی تعین کرده است.
۳- دورۀ تخمگذاری
Ovulation phase
فعالیت تخمدان های زن تحت تأثیر هورمون ها به دو دورۀ داخل تخمدان و خارج از تخمدان تقسیم میشود.
دورۀ داخل تخمدان ها
Follicular phase
پخته شدن تخمه در داخل تخمدان ها تحت تأثیر هورمون های تحریک کننده فولیکول و هورمون لوتیین صورت میگیرد. این مرحله از روز آغازعادت ماهوار تا روز ۱۴مین آن دوام میکند (۱-۱۴). این دوره شامل مراحل پخته شدن فولیکول ( پرولیفریشن در روزهای۱-۵) - انتخاب یکی از فولیکول ها (۵-۱۱) و مرحلۀ رشد آن به فولیکول گراف ( تحت تأثیر دو چندان هورمون ایستروژن - مرحلۀ فولیکولار از روز (۱۱-۱۴) تقسیم میگردد. تصویر (۲)
دورۀ تخمگذاری روز۱۴
Ovulationphase
تخمگذاری ۸-۱۰ ساعت بعد از رسیدن هورمون لوتیین به اوج آن رخ میدهد
مرحلۀ لوتیال روزهای ۱۵- ۲۸
Lutealphase
در این مرحله به محض رها شدن تخمه، جسم لوتیوم از فولیکول پاره شده خارج و شروع به نشو و نمو کرده و باعث تولید هورمون پروجسترون میگردد. در این مرحله هرگاه تخمه با سپرم روبه رو و القاح گردد، تحت تأثیر هورمون هومان کوریون گونادوتروپین ( هورمون زمان حامله گی و تولید کنندۀ پلاسنتا – "مقدار این هورمون در صورت موجودیت تومور در رحم نیز بلند میرود" ) جسم لوتیوم به جسم لوتیوم گرافیداتس مبدل میگردد.
هرگاه تخمه با سپرم القاح نگردد، هورمون فوق الذکر تولید نشده و جسم لوتیوم از بین میرود. تغیرات هورمونی ناشی از دورۀ تخمگذاری با تولید ایستروژن در نیم اول دوره و هومون پروژستیرون در نیم دوم دوره، باعث تغیرات بالای سطح داخلی رحم ( اندومیتریم ) و مراحل داخل رحم میگردد.
دورۀ خارج از تخمدان
Endometrial ( menstruration ) cycle
دورۀ داخل رحم ( دورۀ خونریزی )
دورۀ عادت ماهوار زن را از مرحلۀ تولید، پخته شدن و آزاد شدن اولین تخمه و عادت ماهوار (مینارش ) الی ختم دورۀ تخمگذاری تخمدان ها ( مینوپوز ) همرایی میکند. دورۀ اندومیریل مانند دورۀ تخمدان به مراحل مختلف درجه بندی شده است: (تصویر ۲)
خارج شدن خون
Mensturation
روز خونریزی ماهانه - مرحلۀ جدا شدن طبقۀ سطحی رحم (دیزکوامیتیشن فاز) و مرحلۀ برگشت دوباره روزهای ۱-۴
ترمیم
Proliferation
مرحلۀ ترمیم دوبارۀ فزیولوژیک جدار داخلی رحم (پرولیفریشن) روزهای ۵-۱۳
آغاز افرازات
Ovulation
مرحلۀ انتقالی از ترمیم – به مرحلۀ افرازات در روز ۱۴
مرحله تثبیت
Secretion phase
این مرحله از لحاظ زمانی مصادف به مرحلۀ ترمیم در نصف اول دوره و مرحلۀ افرازات در نصف دوم دوره ( دورۀ لوتیال ) میباشد. روزهای ۱۵-۲۸
تشخیص مراحل مختلف هورمونی از طریق معاینات سونوگرافی ورای مهبل - معاینات بیوشیمیک هورمون ها در خون - معاینات کلینیکی ( صحبت داکتر و مریض – معاینۀ افرازات دهنۀ رحم (سرفیکس فکتور) - مطالعۀ گراف درجۀ حرارت قاعدیی و سایتولوژی مهبل امکان پذیر است.
۴- مراحل رسیدن به بلوغ جنسی – آغاز عادت ماهوار
در زمان تولد نوزاد از جنس زن، تخمدان های او در مجموع حاوی در حدود پنجصد هزار تخمه میباشد.
دورۀ خاموشی و استراحت، ۱- ۸ ساله گی
در این دوره سطح هورمون های سترویید در خون بسیار پایین است – هاپیوفیز دماغ در مقابل هورمون های گونادو تروپین طور نسبی غیر حساس است – نشو نموی رحم که به ایستروژن صورت میگیرد در مرحلۀ خاموشی قرار دارد وسویۀ پی اچ مهبل اسیدی و یا القلی نه بل نورمال میباشد.
دورۀ قبل از بلوغ جنسی،۸- ۱۲ ساله گی
در این مرحله لگن خاصرۀ کودک مونث شکل زنانه را کسب میکند. تغیرات در نشو ونموی جهاز تناسلی خارجی طفل رخ میدهد. در این مدت فولیکول ها در حال رشد میباشند و اما قوت آن را ندارند که به تخمۀ پخته مبدل شوند.
دورۀ بلوغ جنسی، ۱۲-۱۵ ساله گی
در این مرحله تحت تأثیر هورمون های آزاد کنندۀ گونادوتروپین، این هورمون و ایستروژن، با اثرات نشو نمو دهندۀ اعضای تناسلی جنسی داخلی و خارجی زن، باعث رسیدن تخمه به رشد کامل، آزاد شدن و بروز اولین عادت ماهوار میگردد.
۵- اولین عادت ماهوار یا بلوغ جنسی زن
menarche
اولین عادت ماهوار به معنی *بلوغ جنسی زن است. بالای زمان آغاز عادت ماهوار نه تنها فکتورهای ژنیتیک نقش عمده دارد، بل فکتور های روانی و محیطی نیز اثرگذار اند. هر چند که به روز عادت ماهوار در سن ۸ ساله گی از جملۀ نادرات است، باآنهم احصاییه ها در کشورهای شرقی بلوغ جنسی دختران را میان سنین ۸- ۱۶ ساله گی ارزیابی کرده است.
*بلوغ جنسی
از نقطۀ نظر طبی، باید میان بلوغ جنسی زن در سنین متذکره و بلوغ جسمی و روانی که زن در سن بالاتر از حداقل ۱۶ ساله گی الی ۲۰ ساله گی به آن میتواند برسد، باید فرق گذاشته شود (در بعض تحقیقات سن ۲۵ ساله گی سن رسیدن به بلوغ کامل جسمی را تثبیت شده است. سن رسیدن به بلوغ روانی-عاطفی بحث مربوط فلسفه و روانشناسی است و باید میان این نوع بلوغ و دو نوع فوق الذکر فرق گذاشته شود).
علم طبابت با دلایل طبی اشاره به خطرات جسمی، جنسی و روانی ازدواج های زودهنگام دختران خوردسال کرده و ازدواج در چنین سنین را که در بعضی جوامع متکی بر بلوغ جنسی (آغاز عادت ماهوار) استدلال و عملی میگردد ، رد میکند.
عادت ماهوار نزد یک زن میتواند الی سنین ۴۵- ۵۵ دوام پیدا کند. بعد دورۀ ختم عادت ماهوار (مینوپوز– یایسه گی یا نازایی) آغاز میگردد.
۶- علت عادت ماهوار چه است و خونریزی چه گونه به وجود میاید؟
به هنگام تخمگذاری (هوفیولیشن) تخمه از تخمدان آزاد شده به داخل مجرای تخمدان که نهایت دیگر آن به رحم ارتباط دارد، پرتاب میگردد. هرگاه تخمۀ آزاد شده بعد از رسیدن به مجرای تخمدان با سپرم مرد روبه رو و سپرم به داخل آن نفوذ کند (بعد از مقاربت جنسی یا همخوابه گی با مرد و یا هم القاع مصنوعی)، در این صورت تخمۀ القاح شده که تهداب تشکل جنین است، به سوی رحم که تحت تأثیر پروجسترون ضخیم و پرخون آمادۀ پذیرفتن تخمۀ القاح شده است، حرکت کرده و در آنجا آشیانه گزین میگردد. در صورتی که تخمه به عمل القاح روبه رو نشود و زن باردار نگردد، بعد از ۱۰-۱۴روز غلظت هورمونهای سترویید در خون پایین آمده، و تحت تأثیر هورمون های پروستاگلاندین، تشنجات عضلات داخل رحم ( اندومیتریل ) و باز شدن شرایین پر پیچ رحم شده، سطع غشای مخاطی داخلی رحم که به شکل بستر پرخون و نرم برای آشاینه گزین شدن جنین آماده شده بود، خود را جدا کرده، به شکل خونریزی به خارج از رحم جاری میگردد. به این خونریزی ماهانه نام های مختلف مانند عادت ماهوار،عادت ماهانه ، قاعده گی ، پریود و به زبان عامیانه بی نمازی داده شده است. هرگاه مجراح خروج به علت سووشکل اناتومیک در پردۀ (هایمن) غشای بکارت به دلیل سووشکل اناتومیک کاملاً بسته باشد، خون عادت ماهوار راۀ خروج به بیرون را پیدا نکرده، باعث دردهای شدید گردیده و خطر عفونت های خطرناک را باعث میگردد. در چنین موارد باید غشای بکارت تحت یک عمل کوچک جراحی جهت خارج شدن خون تجمع شدهٔ اولین عادت ماهوار و عادت های بعدی باز گردد.
در صورت ضرورت امکان ترمیم دوبارۀ این غشا وجود دارد.
۷- نظم عادت ماهوار
نظم نورمال عادت ماهوار نزد زن هر ۲۸ روز است. تخمدان های زن در ظرف یک ماه در ۱۴ مین روز بعد از آغاز عادت ماهوار از میان چند حجرۀ در حال رشد فقط یک تخمۀ پخته را که قابل القاح است آماده و به مجرای تخمدان آزاد میکند. دوام زنده گی تخمۀ زن تنها ۲۴ ساعت میباشد. در مقایسه خصیه ها (خایه ها) مرد در حالت صحی عمومی و حالت صحی نورمال اعضای تناسلی جنسی، روزانه در حدود نیم میلیارد سپرم تولید میکند، دوام عمر سپرم ۳-۵ روز میباشد.
چنان که در فوق فعالیت تخمدان های زن تحت تأثیرات هورمون های جنسی تنظیم و کنترول میگردد. تشوشات و تشنجات روانی تأثیرات منفی بالای افراز این هورمون ها داشته و نظم عادت ماهوار زن را برهم میزند. به همین لحاظ نزد بیشترین زنان این نظم ۲۸ روز نه، بل میتواند حتا کوتاه تر از ۲۵ روز و یا طولانی تر از ۳۰ روز گردد. این تغییر به معنای تغیر در روز آزاد شدن تخمه از تخمدان است. طور مثال در یک دور ۳۰ روزه تاریخ آزاد شدن تخمه به روز ۱۶، در دور ۳۵ روز به روز ۲۰ عادت ماهوار، به تعویق میافتد.
این توضیحات روشن میکند که صحتمندی و آرامش جسمی و روانی بالای فعالیت نورمال جنسی زن و حفظ نظم عادت ماهوار او نقش تعین کننده را دارد.
زمان جهیدن تخمه ( تخمگذاری) را میتوان با بلند رفتن درجۀ حرارت ۰،۵گراد احساس کرد. تعین درجۀ حرارت یکی میتود طبیعی برای باردار شدن ( زمان هم خوابه گی با مرد ) و یا جلوگیری از حامله دار شدن ( زمان دوری گزینی از همخوابه گی با مرد) است. این تغیر درجۀ حرارت معمولاً در وسط دورۀ عادت ماهوار ۸ -۱۰ روز بعد از هر عادت ماهوار (روز چهاردهم) رخ میدهد.
۸- سندروم قبل از عادت ماهوار؛ دردهای عادت ماهوار؛ درد سینه ها
Mastodynie; prämenstruelles Syndrom; Dysmenorrhö
علایم قبل از عادت ماهوار
نزد یک سوم دختران و زنان گاهی طور منظم چند روز و حتا دو هفته قبل از خونریزی ماهانه و گاهی هم در جریان آن دچار یکتعداد دردها و ناراحتی هایی میشوند که سندروم قبل از عادت ماهوار(پرِی مینستریول سندروم) نامیده میشود. در حدود ۱۰ فیصد این واقعات ضرورت جدی به تداوی طبی را دارند. یکتعدادعلایم مانند سردردی ( میگرن = نیم سری ) ؛ خسته گی، بی حالی ؛ بی حوصله گی؛ قبضیت؛ تورم و حالت بی ثباتی روانی علایم عمومی اند. یکتعداد علایم مانند درد کمر؛ درد در زیر شکم؛ احساس پر بودن؛ و تشنج و تورم در سینه ها مربوط به علایم نسایی اند. بعضی علایم مربوط به سیستم روانی بوده و به شکل حس ترسیدن، پرخاشگری ، حالت ناآرامی، بی حالی و انحطاط خفیف روانی ( دیپریشن خفیف) نمایان میگردند.
علت آن از لحاظ وظیفه یی افزایش سنتیز هورمون پروستاگلاندین و اثرات تشنجی آن بالای عضلات رحم، اثرات روانی و اثرات سیستم عصبی وعایی ؛ از لحاظ هورمونی پایین آمدن آیینه هورمون های استروژن ؛ پروژسترون و هورمون لوتیال ؛ و از لحاظ عضوی التهاب عضلات سطح داخلی رحم (اندومیتریوزس) است که بروز آن بیشتر در سنین ۳۰-۴۰ ساله گی رخ میدهد. این دردهای زمان عادت ماهوار باید از دردهایی که به دلیل میوم ها، التهابات، چسپیده گی ها ( ادیوزیون) تغیرات در دهنۀ رحم و سووشکل های رحم به وجود میایند، تشخیص تفریقی گردد. دردها بعد از دوام ۱۲- ۲۴ ساعت بهتر و برطرف میگردند. دوام درد بالاتر از زمان وقوع عادت ماهوار ضرورت به مراجعه به داکتر و تشخیص علت را دارد.
در ارتباط به این سندروم، توجه را به آدرس شریک شده (خانه روانشناسی زنان ) با ویرایش داکتر اسماعیل درمان جلب زنان جلب میکنم.
دلیل تورم سینه ها و درد آن (مستودینی) که نزد بعضی زنان تقریباً یک هفته قبل از عادت ماهوار دیده میشود، میتواند به تغیرات غلظت هورمون های استروژن - پروژسترون و حتا هم افزایش هورمون پرولکیتن ارتباط داشته باشد. دوام افزایش پرولکیتن در خون، درد و تورم سینه ها خارج از این مرحله و هرگاه زن حامله نباشد، قابل توجه بوده و ضرورت به مراجعه به داکتر و تشخیص دقیق را دارد. دردهای عادت ماهوار طور نورمال ۳ تا ۷ روز دوام میکنند.
۹- تشوشات و بی نظمی های وظیفه یی(اندوکرینی) تخمدان ها
تشوشات و بی نظمی های عادت ماهوار
بی نظمی های وظیفه ی هورمونی تخمدان ها به سه گروپ تقسیم میگردند:
- برهم خوردن نظم عادت ماهوار در نوع کم شدن دفعات عادت ماهوار هولیگومینوری ؛ زیاد شدن دفعات خونریزی پولی مینوری و توقف عادت ماهوار امینوری رخ میدهد.
- بی نظمی خصوصیت خونریزی در نوع زیاد شدن و کم شدن مقدار خون عادت ماهوار ( هایپرمینوری و هایپومینوری) ؛ خونریزی شدید و دردناک ( مینوراژی ) ؛ خونریزی پیهم در طول ماه ( میتروراژی ) و امثال آن میتواند رخ بدهد.
- دورۀ خونریزی بدون تخمگذاری (هفولاتوریش)
این شکل اخیر به سایر اشکال ذکر شده ارتباط نداشته و هرچند گاه در مرحلۀ آغاز بلوغ جنسی و هم بعد از تولد طفل و یا سقط جنین و در دورۀ قبل از ختم عادت ماهوار قابل مشاهده است. همزمان ناآرامی روانی (استرس) سپورت ثقیل و امراض میکروبی نیز میتوانند باعث چنین خونریزی گردد.
با درنظرداشت اهمیت این بی نظمی ها، هر یک در شکل فشرده طور جداگانه به معرفی گرفته میشود.
۱۰- توقف خونریزی ماهانه (امینوری) و علل آن
Amenorrhoe
غیابت عادت ماهوار در زمان قبل از بلوغ جنسی، زمان بارداری و شیردهی و زمان ختم تولید تخمه توسط تخمدان زن ( ختم عادت ماهوار یا مینوپوز )، خصوصیت های فزیولوژیک دارند. نزد زنی که عادت ماهوارش آغاز و با وقفه های کم و بیش منظم تکرار شده است، توقف خونریزی ماهانه هرگاه به تعقیب به یک و یا چند مقاربت جنسی با مرد پیش بیاید، میتواند به حیث اولین علامۀ بارداری زن تصور گردد. برای تأیید بارداری باید معاینات لازم صورت بگیرد. رخ ندادن عادت ماهانه الزاماً به معنای باردار بودن زن نیست. فکتور های متعدد میتوانند باعث تشوشات فعالیت تخمدان ها و غایب ماندن خونریزی ماهانه گردند.
امینوری از نقطۀ نظر سببی( ایتیولوژی ) به عوامل ذیل ارتباط دارد:
- امینوری مربوط به تشوش عضو هایپوتالاموس دماغ؛
تشوش تکامل رشد هایپو تالاموس ( تومور دماغی کرانیوفرنجیوم - التهابات و صدمات فزیکی جمجمه و دماغ که منشأ امبریونال (زمان رشد هایپوتالاموس نزد جنین در بطن مادر ) باعث امینوری نوع ابتدایی میگردد.
تشوش وظیفوی روانی هایپوتالاموس که باعث فقدان مقدار لازم هورمون گونادوتروپین در خون میگردد، به ناراحتی ها و تشنجات زنده گی روانی زن ( استرس روانی ) ارتباط دارد. ناراحتی باعث افراز هورمون های مؤلد تشنج روان و کم شدن افراز گونادوتروپین میگردد. وزن زیاد و سپورت ثقیل، بی اشهایی عصبی ( انوریکسیا )، امراض روانی عصبی و امینوری ثانوی که ۶ ماه بعد از ختم آخرین تدوای هورمونی دورۀ عادت ماهوار باعث تشوش وظیفه یی این عضو مهم برای تولید و رشد تخمه میگردد.
- امینوری مربوط به تشوش هایپوفیز دماغ:
صدمه در نشو نموی هایپوفیز که باعث غایب ماندن عادت ماهوار شود به ندرت پیش آمده و علت آن التهابات سیستم معافیتی هایپوفیز، سفلیس،توبرکلوز و تومور ( ادینوم ) میباشد.
امینوری ناشی از تشوشات شکل ثانوی هایپوفیز به علل ذیل رخ میدهد: تومورهای تولید کنندۀ افراز هورمون پرولکیتن (پرولکتینوم) ؛استرس ؛ انتاگونیست های هورمون دوپامین ( دوای میتوکلوپراماید)؛ افراز هورمون پرولکتین در شکل ابتدای تفریط وظیفۀ جاغور ( هایپوتایرویید ) ؛ التهابات؛
امینوری ناشی از تشوشات وظیفۀ تخمدان ها
- شکل ابتدایی
موقعیت نادرست تخمدان ها مانع رشد کامل این عضو میگردد. این تشوش به شکل ثانوی مانع نموی کامل علایم جنسی-تناسلی میگردد. این تشوش عضوی باعث کمبود استروژن میگردد. کمبود این هورمون باعث بلند رفتن ۱۰–۴۰بار افرازات هورمون محرک فولیکول ها و ۵-۱۰ بار بلندتر شدن افرازات هورمون لوتیین میشود ( هایپرگونادوتروپ امینوری ). این تشوش عضوی به هنگام تقسیمات کروموزومی رخ میدهند ( گونادودیزژنی ).
- شکل ثانوی
شکل ثانوی امینوری به دلیل خسته گی قبل از وقت حجرات تولید کنندۀ تخمه (کایم ایپیتل)قبل از رسیدن به سن ۳۵ ساله گی رخ میدهد. علت: عملیات جراحی قطع هر دو تخمدان ؛ تداوی شعایی؛ امراض معافیتی (هشیماتو - تایروییدوز، تومورهای تخمدان که توقف دهندۀ تولید هورمون های جنسی - تومورهای فعال کنندۀ هورمون آنانی که باعث کم شدن تولید هورمون های لوتیین و تنبیه کننده هورمون فولیکول.
یاداشت: چنان که ملاحظه میگردد، این بحث در مورد بخش امینوری به دلیل مداخلۀ عوامل مختلف بالای وظیفهٔ تخمدان ها مفصلتر از سایر بخش های طبی پر حجم شده است. عدم کفایۀ تخمدان ها در شکل ابتدایی و ثانوی و به خصوص در شکل ابتدایی، در کنار مشکلات ذکر شده، منجر به فقدان آهن و ویتامین دی در استخوان ها میگردد. این فقدان باید از طریق دوایی رفع گردد.
۱۱- کوتاه شدن فاصله میان دو عادت ماهوار
Polymenorrhoe
از لحاظ طبی، هرگاه فاصله میان دو خونریزی ماهانه کوتاهتر از 23 روز گردد، پولی مینوری نامیده میشود. دوام این تشوش در زمان قبل از ازدواج باعث تکرار سندروم قبل از عادت ماهوار و کم خونی و در مرحلۀ بعد از ازدواج، خواهش باردار شدن زن را با مشکل روبه رو خواهد کرد؛ زیرا یکی از شرایط لازم برای باردار شدن از سوی زن داشتن نظم عادت ماهانه و صحتمندی جسمانی او است.
۱۲- شدت خونریزی عادت ماهوار
Hypermenorrhoe
- ضایعات طبیعی خون در هر دوره در حدود ۵۰ - ۱۵۰ میلی لیتر است.
هرگاه مقدار خونریزی ماهانه بسیار شدید و بیشتر از ۲۰۰ میلی لیتر باشد، از لحاظ طبی (هایپر مینوری) بوده و باید به سرعت مورد معاینه و تداوی قرار بگیرد. موجودیت میوم ها ( تومورهای سالم رحم ) ؛ تشوشات هورمونی و تشوشات در سیستم علقۀ خون میتوانند باعث پولی مینوری گردد.
یکی ازخطرات پولی مینوری در زمان قبل و بعد از ازدواج دچار شدن دختر (زن) به کم خونی پیشرونده (انیمی) است. کمخونی سیستم معافیت عمومی وجود زن را ضعیف میسازد. ساده ترین و متبارز ترین علایم کمخونی خسته گی جسمانی، دماغی و روانی، بی حالی، رنگ پریده گی، بی اشتهایی، کمخوابی، ریزش موها، نازک شدن ناخون ها و شکستن آن ها است. توجه، تشخیص و تداوی این کمخونی مهم است. الی برطرف شدن عوامل عضوی، تداوی دوایی منظم میتواند کومک کننده باشد.
کمخونی زن در زنده گی بعد از ازدواج بالای حالت صحی وی در زمان بارداری، ولادت و شیردهی باعث مشکلات صحی جدی و حتا خطرات حیاتی برای مادر و نیز مشکل در نشو نموی سالم جنین و نوزاد گردد.
۱۳- کم شدن مقدار خونریزی عادت ماهوار
Hypomenorrrhe
علت کم شدن خون عادت ماهوار به دلیل عدم کفایۀ تخمدان ها، ضایعات موضعی اندومیتریم و تبارز هورمون های تنقیص دهندۀ تخمگذاری است. این نوع تشوش در صورت عدم موجودیت نیاز به باردار شدن، ضرورت به کدام تداوی خاص ندارد.
۱۴- زیاد شدن فاصله میان دو عادت ماهوار
Oligomenorrhoe
هرگاه وقفه میان دو عادت ماهوار بیشتر 35 روز گردد، این از نگاۀ طبی اولیگومینوری نامیده میشود. ادامۀ این حالت ضرورت به مراجعه به داکتر و تداوی را دارد.
Menorrhagie
مینواژی به معنی طولانی شدن دوران خونریزی است و علت آن منشأ اناتومیک دارد- به طور مثال موجودیت میوم های (تورموهای سالم رحم) که باید از طریق عمل جراحی برطرف گردند.
Metrorrhagie
خونریزی طولانی برای ۱-۴ هفته طور پیهم میتواند به علت تخریب حمل در آغاز و به شکل ناکامل، ، میوم ها، التهابات رحم، سرطان دهن رحم و عضلات داخل رحم رخ بدهد.
Menometrorrhagie
در این شکل خونریزی شدید و دوام آن طولانی بوده و سیکل نورمال عادت ماهوار موجود نمیباشد. تداوی تراش جدار داخلی رحم و تداوی ترکیبی استروژن - جستاژن است.
۱۵- ختم عادت ماهوار
Menopause
ختم عادت ماهوار ( مینوپوز در سنین میان ۴۰، ۴۵ و یا هم۶۰ ساله گی رخ دهد). این به معنای آخرین خونریزی ماهانه تحت کنترول تخمدان است. رسیدن به این مرحله به معنای آن است که سطح و دوام هورمون ایستروژن مانند گذشته در خون به اندازه یی نیست که بتواند تغیرات لازم را در رحم باعث گردد. این مرحله به دوره های قبل از مینوپوز و بعد مینوپوز با دوام ۲- ۷سال تقسیم میگردد. در این فاصلۀ زمانی مدت ۲-۴ سال نزدیک به ختم همراه با بی نظم شدن عادت ماهوار به شکل کوتاه شدن و یا طولانی شدن وقفه و تشوشات خونریزی قابل مشاهده است.
زمان قبل مینوپوز، مینوپوز و بعدِ آن تحت عنوان سال های تغیرات هورمونی ( کلیمکتوریم یا یائسه گی) یاد میگردد. این دوره وتغیرات ناشی از آن یک بحث بزرگ در رشتۀ طبی مربوط به مسایل جنسی زن است و به علت اهمیت آن قابل بحث جداگانه میباشد.
یاداشت:
با توجه به نکات فوق الذکر و آگاهی هایی که توجه را به ضرورت شکستن سکوت، صحبت کردن و مراجعه به داکتر و تداوی جلب میکند، در مورد نظم و بینظمی عادت ماهوار نکات ذیل را باید در حافظه ثبت ودر صورت روبه رو شدن با آن به داکتر مراجعه و جویای تشخیص و تداوی گردید:
- تأخیر در بروز عادت ماهوار بالاتر از سن ۱۶ ساله گی
- تکرار بی نظمی دوره ها در کوتاه تر شدن آن ( هر ۲۱ روز بعد ) و یا طولانی شدن آن (هر ۴۵ روز بعد)
- دوام خونریزی کمتر از ۳ روز و زیادتر از ۷ روز
- کم بودن خون ضایع شده کمتر از ۵۰ میلی لیتر و یا زیاد بودن آن بیشتر از ۲۰۰ میلی لیتر
- به علایم کمخونی ناشی از کوتاه شدن فاصله میان دو عادت ماهوار و شدت خونریزی ماهانه توجه گردد
- از فعالیت جنسی در هنگام عادت ماهوار و به خصوص در سه روز اول آن جلوگیری گردد. فعالیت جنسی در این زمان باعث شدت درد و خونریزی شده میتواند
- به علت باز بودن دهن رحم، مناسبات جنسی به هنگام عادت ماهوار با خطر بزرگ انتقال میکروب از سوی مرد به سوی به زن به همراه میباشد. در نهایت باید پوشش محافظوی کاندوم به کار برده شود. امراض میکروبی باعث عقیم شدن زن شده میتوانند
- در زمان عادت ماهوار حفظ نظافت جهاز تناسلی خارجی( شستشوی جهار تناسلی خارجی مهبل ) از اهمیت دو چندان برخوردار است. تشویش در مورد شستشوی موضعی و تمام بدن در این زمان بدون اساس است. در مقابل باید در این زمان به علت باز بودن دهنۀ رحم و جلوگیری از داخل شدن میکروب به این عضو، باید از نشستن در داخل آب جلوگیری و شستشوی بدن در زیر جریان آب صورت بگیرد.
- به سندروم قبل از عادت ماهوار توجۀ جدی گردد. علل و شدت یک تعداد از دردها و دوام آن چنان که در بخش طبی ذکر شده است، میتواند مهمتر از آن باشد که تصور میگردد
- فراهم کردن و در دسترس قرار داشتن وسایل بهداشتی (کوتکس ؛ تمپون ؛ پُد ؛ نوارهای تکه یی پاک (تصویر۳) - زیر پوشی های پاک ( تنبان کوتاه) ؛ آب پاک و صابون) مانع مداخلۀ میکروب و باعث آرامش و امنیت خاطر از تشویش آغشته شدن لباس بیرونی با خون میگردد .تصویر
*
سخن پایانی
دیدگاه جامعۀ ماقبل مدرن افغانستان در بارۀ جسم و حق انسانی زن را باید از طریق فراهم ساختن زمینه های آگاهی رسانی همه گانی و پیگیر، تجویز تدابیر و اهتمامات مختلف تعلیمی، تربیتی و فرهنگی، به سوی تفکر عقلانی و متمدن دعوت کرد. نقش رسانه ها در بازتاب و گسترش اندیشه ها و قدم های تابوشکن از اهمیت فراوان برخوردار است. همچنان تهیۀ مواد درسی پر محتوی و آموزنده که بتواند باعث " آگاهی های اولیۀ جنسی " گردد، برای شاگردان مکاتب دخترانه و پسرانه و داخل کردن آن در مضمون بیولوژی یکی اقدام بسیار مهم و عاجل از سوی وزارت معارف افغانستان است.
بیرون کشیدن روی و موی و جسم زن، نجات دادن هویت و حق زن از دایرۀ تسلط و حس مالکیت مرد، نه تنها رهایی زن ، بل رهایی مرد ماقبل مدرن را هم باعث خواهد گشت. از دیدگاه من، مردان جوامع ماقبل مدرن خود به نوعی قربانیان مردسالاری اند. زیرا با چنین نوع تربیت از این مردان فرصت آن گرفته شده است تا به اهمیت مهمتر از سالار بودن بر زن پی ببرند. این ارزش ها در مفاهیم عشق، احترام متقابل به حقوق و آزادی ها و درک نیازمندی های مشترک جسمی و روانی همدیگر تبلور مییابند. این ارزش های زمانی بخش اجتناب ناپذیر یک زنده گی تلقی خواهند گردید که اعضای خانواده بتوانند در پیوندهای شان ها از آن استفاده کرده و تجربۀ عملی داشته باشند.
آرزومندم تا ما زنان افغانستان بیشتر از گذشته بتوانیم در موقف پیوندهای خانواده گی، اجتماعی و کاری خویش به تابوهایی که زنده گی ما زنان را از نسل مادر کلان ها و مادران با خطرات فراوان دچار کرده اند پرداخته و با قلم و قدم خویش سخنگو، اثرگذار و تابوشکن شده و برای نسل فرزندان خویش رهاییبخش گردیم.
+
تصاویر و پیوندها:
تصویر ۱:
تصویر ۲:
تصویر ۳:
ریفرنس ها:
- بخش طبی این بحث ترجمۀ برگزیده هایی از چاپ سوم کتاب طبی آلمانی " کورس فشردۀ نسایی و ولادی " و برگزیده هایی از آرشیف مجلۀ طبی اتحادیۀ داکتران آلمان میباشد
Intensivkurs Gynäkologie und Geburtshilfe
https://www.aerzteblatt.de/treffer?mode=s&wo=17&typ=1&nid=37062&s=Menstruation
*
آدرس های انترنیتی قابل توجه:
مصاحبۀ تلویزیونی داکتر دیبا شکیب استاد پوهنتون کابل
داکتر زلیخا انوری و خانم عطیه مهربان در برنامۀ تلویزیونی «صدای آشنا» (لطفا همین جا کلیک بفرمایید)
نیمی از دختران افغان از عادت ماهوار آگاهی ندارند (لطفا همین جا کلیک بفرمایید)
خانه به ویرایش داکتر اسماعیل درمان / روانشناسی زنان(همین جا کلیک کنید)
باورهای اشتباه در رابطه به قاعده گی (همین جا کلیک کنید)
کمپاین "روز بهداشت عادت ماهوار"
تصاویر اعضای جنسی تولیدی (همین جا کلیک کنید)
انواع جنتری عادت ماهوار و یکتعداد دیگر تصاویر مرتبط به این بحث (همن جا کلیک کنید)