11-04-2019
داکتر زرغونه عبیدی
مینوپوز (ختم عادت ماهوار – یأسه گی) یک وقفه برای شگوفایی دوبارۀ زن!
آیا مردان نیز دچار دوران یأسه گی ( اندروپوز) میگردند؟
پیشگفتار
وظایف طبیعی و اما ثقیل بیولوژیکی که جنس زن برعهده دارد، تن و روان او را از سن بلوغ الی مینوپوز ( عادت ماهوار، بارداری و شیر دهی) با امتحانات بزرگ جسمی و روانی روبه رو میکند.
همانطوری که افراز هورمون های جنسی در بلوغ جنسی - مینارش ( فعال شدن تخمدان ها با علامۀ اولین عادت ماهوار ) با تغیرات جسمی، جنسی، روانی، هیجانات و سوالات بزرگ به همراه است، همانطور هم با رسیدن زن به سن مینوپوز - یأسه گی( کاهش شدید افراز ایستروژن - توقف فعالیت تخمدان ها با علامۀ آخرین عادت ماهوار) جسم و روان زن با تغیرات، هیجانات، سرگردانی ها و سوالات بزرگ و اما متفاوت رو به رو میگردد.
مرد به مراتب دیرتر و تدریجی تر از زن، به مرحلۀ تغیرات جنسی و روانی ناشی از کاهش هورمون جنسی تستوستیرون (اندروپوز) رو به رو میگردد. این تغیرات در مقایسه با زن به مراتب کمتر و خفیفتر و اما در هر صورت محسوس و از لحاظ طبی قابل تشخیص است. تفاوت قابل ذکر همانا نوع دید زن و مرد در قبال این تغیر، در قبال همدیگر از یکسو و دیدگاه جامعه از سوی دیگر است.
با رسیدن زن به مرحلۀ مینوپوز، او از یکسو باید با زنده گی جنسی گذشته اش وداع بگوید و از سوی دیگر باید خود را به زنده گی روانی و جنسی بعد از مینوپوز تطابق بدهد.
بحث در مورد مینوپوز تابو نیست، باآنهم برای اکثریت زنان صحبت در مورد یکتعداد اعراض و علایم دردناک مینوپوز تا هنوز تابو مانده است. در مقابل بحث در مورد (اندروپوز – یأسه گی مرد) در تمام امتداد تابو مانده است.
از دید انفرادی و اجتماعی، پدیدۀ مینوپوز، با عطف توجه به سو و به معنی "پیر شدن " انعکاس منفی را باعث میگردد. ترس از پیر شدن یک پدیدۀ روانی شناخته شده و همه گانی است. آرزو برای جوان و جذاب بودن، پرقوت، مفید و دوستداشتنی ماندن نیز آرزوی طبیعی و مشترک زن و مرد است. حقیقت اما اینست که زمان جوان ماندن جسم زن و مرد زمانِ حساب شده و گذرا است. و اما، دوران جذاب ماندن، پرقوت و دوستداشتنی ماندن انسان، تا آخرین لحظۀ زنده گی وی امکانپذیر است و نمیتوان آن را به اندازۀ فعال بودن یا فعال نبودن هورمون های جنسی وی تقلیل داد.
بحث در مورد سکس، در مورد مشکلات ممکنۀ جنسی زن و مرد و در مورد مینوپوز و اندروپوز، در جوامع سنتی تابو است. زنده گی اما در هر کجا و در تمام امتداد، در کنار سایر مفاهیم، وظایف و مسؤولیت ها، نوعی اشتیاق است که در تمام مراحل آن داشتن یک مناسبات جنسی منظم، سالم و هیجان انگیز، جز مهمترین، پیوند دهنده و شفابخش را در زنده گی زن و مرد ایفا میکند.
هرگاه محراق توجه را در مورد مینوپوز، از دید منفی به سوی مثبت تمرکز بدهیم، یعنی گیلاس آب را نیمه خالی نه بل نیمه پر ببینیم، در آن صورت متوجه خواهیم شد که زن قبل از رسیدن به دورۀ مینوپوز، وظایف بیولوژیک و فزیولوژیک سپرده شده به بدنش را موفقانه انجام داده است. در زمان مینوپوز، زن فقط قابلیت بارداری را طور کامل از دست میدهد. با داشتن آگاهی های طبی و آماده گی های ذهنی از رو به رو شدن به تغیرات هورمونی زمان مینوپوز و مدیریت عاقلانۀ این دوره، زن میتواند با حفظ سلامتی جسمی، پا به دورۀ دوم راحتی بلوغ به شگوفایی جنسی خود بگذارد و از مناسبات جنسی با شریک زنده گی لذت ببرد و لذتبخش گردد.
بعد از این پیشگفتار، که هدف جلب توجه به اهمیت آگاهی و آماده گی زن و مرد در مورد اعراض و علایم کم شدن هورمون های جنسی در سنین پیشرفته و عبور مشترک و موفق شان از مرحلۀ دشواری به مرحلۀ راحت خیالی است، این بحث بدون تفکیک جنسیتی، با سرخط های ذیل، در فشرده ترین و ساده ترین شکل بیان، مهمترین دانستنی های طبی را در مورد تأثیرات ناگوار توقف عادت ماهوار- یأسه گی(مینوپوز) بالای زن و مناسبات جنسی او با مرد و تأثیرات کاهش هورمون جنسی را نزد مرد (اندرو پوز) مورد مطالعه قرار میدهد:
- تعریف و مراحل رسیدن به توقف عادت ماهوار ( مینوپوز - یأسه گی )
- تغیرات هورمون های اندوکرین
- تغیرات روانی و تغیرات سیستم عصبی نباتی
- تغیرات وظیفوی عضوی
- تغیرات میتابولیک
- بارزترین اعراض و علایم آزاد دهندۀ مینوپوز – یأسه گی
- تشخیص، تشخیص تفریقی و تداوی
- آیا مردان نیز دچار کهولت فعالیت جنسی - یأسه گی میشوند ؟
- سخن ختم
۱- تعریف مینوپوز - یأسه گی و مراحل آن
مینوپوز – یأسه گی دورۀ انتقالی از سن بلوغ ( تولید تخمه توسط تخمدان های زن، سن تولید و تکثیر) به مرحلۀ خاموش شدن فعالیت این عضو جنسی زن است. این مرحلۀ انتقالی میتواند حدود ۲۰-۱۰سال را در بر بگیرد. ختم کامل عادت ماهوار بین سنین ۴۵-۵۵ ساله گی تعین شده است.
بینظمی خونریزی ماهانه ( به خصوص در ۲-۱سال اخیر ) بیشتر در شکل طولانی شدن فاصله میان دو عادت ماهانه (گاهی حتا تأخیر ۴-۳ماه ) رخ میدهد. با وجود چنین بینظمی ها احتمال باردار شدن زن وجود دارد.
همانطوری که تخمدان ها قبل از رسیدن به بلوغ جنسی مرحلۀ خاموشی و استراحت و مرحلۀ قبل از بلوغ را پشت سر میگذراند، رسیدن به مینوپور نیز ناگهانی نبوده بل دوره های ذیل را پشت سر میگذراند:
- دورۀ قبل از مینوپوز: ۲-۷ سال قبل از آخرین عادت ماهوار؛ غیر نورمال شدن تدریجی عادت ماهوار و کم شدن امکان بارداری.
- دورۀ حوالی مینوپوز: ۲-۴ سال قبل از آخرین عادت ماهوار، بینظمی عادت ماهوار در شکل کوتاه شدن و طولانی شدن فاصله بین دو عادت ماهوار.
- دورۀ مینوپوز: آخرین عادت ماهوار
- دورۀ بعد مینوپوز: ۱ سال بعد از آخرین عادت ماهوار .
تغیرات اندوکرین
در زمان مینوپوز، تغیرات اندوکرین (تصاویر۱-۲) به دلیل تشوشات در فعالیت مثلث (هاپوتالاموس -هایپوفیز- تخمدان) بوجود میاید. کم شدن تعداد فولیکول های ابتدایی ( پری موردیال= فولیکول هایی غرس شده در سن شش ماهه گی جنین در بطن مادر) در تخمدان ها، همراه با کم شدن قابلیت عکس العمل شان به هورمون های گونادوتروپین باعث سقوط غلظت هورمون های ستیرویید( ایستروژن و پروژسترون) میگردد. تغیرات هورمونی افزایش ۳۰ فیصد فولیکول ایستیمولین هورمون - زیاد شدن ۳-۴چند هورمون لوتیین ( هایپر گونادو تروپیسموز) و کم شدن سنتیز هورمون (ایستروژن) را در خون نشان داده و از طریق معاینات لابراتواری قابل تعین و تشخیص اند. بعد از مینوپوز، افراز اندک این هورمون از جدار خارجی حلالی گرده ها و افراز اندروژن ها که مرحلۀ پیشقدم ایستروژن و تستوستیرون اند،در تخمدان های زن ادامه میابد.
تصویر ۱
تصویر ۲
تغیرات روانی و تغیرات در عکس العمل سیستم عصبی نباتی:
- با کم شدن افرازات هورمون ایستروژن، میتابولیزم امین های بیوژن که ضامن نظم و صحتمندی خواب و بیداری اند، در مرکز دماغ درهم و برهم میشود. تشوشات خواب، در شکل خواب ناآرام و بیدار شدن های ناگهانی از خواب با تن غرق در عرق باعث میگردد تا زن در فردای برخاستن از بستر خود را بشدت خسته، کم قوت، بی حوصله و حساس احساس کند. سردردی، تشنجات روانی، کم شدن تمرکز، خستگی دماغی و حس ترس به درجات کم و بیش از همراهان زن در چنین شب های نارام و بیداری به تعقیب آن میگردد.
تغیرات وظیفوی عضوی:
- خشک شدن و نازک شدن جلد ( اتروفی )، تحت جلد و حجرات شحمی تحت جلد
- در زمان بعد مینوپوز، خورد شدن (اتروفی) حجرات جهاز تناسلی بولی خارجی باعث ضعف در کنترول ادرار، میکروبی شدن، خشک شدن افرازات محافظوی مهبل، حساس شدن و دردناک شدن مهبل (واژن) و مشکلات در مقاربت جنسی شده میتواند.
- کم شدن ایستروژن در دورۀ قبل و بعد از مینوپوز باعث متبارز شدن غلظت اندروژن ( تستوستیرون) گردیده، کم شدن و نازک شدن موهای سر، رشد مو بروی لب فوقانی، روی شکم و سینه را شده میتواند .
تغیرات میتابولیک
تغیرات میتابولیک ناشی از فقدان ایستروژن:
- بلند رفتن خطر امراض قلبی وعایی
- اوستیوپوروز ( پوک شدن و ضعیف شدن استخوان ها ) کاهش سطح هورمون استروژن بعد از مینوپوز، باعث کاهش جذب کلسیم در استخوان میگردد.
۳- افزایش کولسترین غیر سالم (إل دی إل و لیپوپروتیین) و کم شدن سطح کولسترین سالم (ها دی إل )
HDL -LDL
۴- در زمان مینوپوز مشکل در حفظ توازن وزن ( زیاد شدن وزن) تنها دلیل هورمونی نداشته بل بالا رفتن سن همراه با به تحلیل رفتن حجم عضلات مصرف کننده کالوری است. با کاهش سرعت سوخت و ساز در بدن، مصرف کالوری روزانه کاهش می یابد. افزایش وزن بدن در زمان مینوپوز اجتناب ناپذیر نیست. توجه به صرف غذای سالم و فعالیت های ورزشی میتوان به وزن دلخواه رسید.
بارزترین اعراض و علایم آزاد دهندۀ مینوپوز – یأسه گی
- حس گرمای زده گی شدید و ناگهانی
داغ شدن ناگهانی نیم تنۀ بالایی (به خصوص صورت و گردن و) و گاهی هم تمام بدن؛ از بارزترین و شایعترین علایم مینوپوز است. دلیل توسعۀ جدار شرایین محیطی به فرمان مرکز تنظیم حرارت در دماغ (دینسیفلون) میباشد.
- تشوشات خواب، بیدار شدن های ناگهانی
- عرق کردن شدید و ناگهانی ( گاهی همراه با حس سرما خورده گی)
- سرچرخی، دلبدی و سردردی به شدت متفاوت از نتایج تغیر ناگهانی درجۀ حرارت بدن است.
یاداشت: همه زنان که در دوران مینوپوز به سر می برند، دچار این حالات ناگوار نمیشوند. بعضی عوامل مانند سگرت کشیدن، وزن زیاد و بعضی خصوصیات ژنیتیک میتوانند در شدت بخشیدن به این علایم کومک کنند.
- خشک شدن مهبل
یکی از علایم بسیار ناگوار دوران مینوپوز ، کم شدن جریان خون و افرازات طبیعی مهبل است. این افرازات نه تنها محافظ مهبل از مداخلۀ میکروب ها اند، بل موجودیت آن تحریکات و سهولت مقاربت جنسی را باعث میگردد. علایم خشک شدن مهبل به شکل سرخی، التهاب موضعی، تورم، حساسیت و خارش ظاهر میشود. خشک شدن مهبل باعث کم شدن قابلیت ارتجاعی مهبل، نازک شدن، حساس شدن و دردناک شدن آن میگردد. این درد به خصوص به هنگام مقاربت جنسی به اوج میرسد. تجربۀ شدت همچون یک درد، باعث ترس شدید از تکرار آن میگردد. در چنین حالت، کوشش برای جلوگیری از همخوابه گی با همسر، کوشش روانی زن برای محافظه اش از تکرار این درد جانسوز است.
تشخیص- تشخیص تفریقی - تداوی :
۱- تشخیص:
صحبت مستقیم مریض و داکتر، سن و سال و علایم موجود نزد مریض، معاینۀ نسایی و معاینۀ سایتولوژیک مهبل جهت تعین سطح هورمون های جنسی - معاینۀ پی اچ مهبل (تعین سطح القلی و یا اسیدی بودن افرازات مهبل) رسیدن به تشخیص را آسان میسازد. یک پی اچ بالاتر از ۴،۵ نشاندهندۀ تغیرات هورمونی است. در بعضی موارد تعین سطح هورمون ها در خون، باعث تشخیص نهایی و تشخیص تفریقی میگردد. یکی از اعراضی که سخن گفتن در مورد تا به حال کم و بیش تابو مانده است، همانا آمیزش دردناک به هنگام مقاربت جنسی با مرد است. زنان در مجموع مشکلات مناسبات جنسی با شوهر را با سکوت سپری و تحمل میکنند.
۲- تشخیص تفریقی
یکتعداد از اعراض و علایم ذکر شده- طور مثال حس ناگهانی گرما زده گی، تشوشات خواب، عرق ناگهانی و زیاد، خشکی مهبل، حساسیت و ناآرامی های روانی، حس خستگی ، دلزده گی و دیپریش- میتوانند در بعضی امراض دیگر نیز رونما گردند. در چنین موارد باید از طریق معاینات طبی به منشأ اصلی مشکل دست یافت و آن را تداوی کرد.
۳- تداوی اعراض و علایم عضوی و روانی عصبی مینوپوز
با وجود متبارز بودن علایم اولیۀ مینوپوز و ضرورت به تداوی آن، تداوی تغیرات عضوی وظیفوی به شمول تغیرات میتابولیک در دورۀ بعد مینوپوز حایز اهمیت بیشتر است و نباید از محراق توجه به دور بیافتد. اقدامات وقایوی از طریق مراعات رژیم غذایی صحی، ورزش منظم، جلوگیری از بکاربرد دخانیات، خطرات ذکر شده را مانع میشود. کنترول سطح کلسیم در خون و در استخوان ها میتواند خطرات بزرگ پوک شدن استخوان ها را وقایه کند.
در آغاز بحث، تغیرات هورمونی در دورۀ بلوغ و مینوپوز به حیث پدیده های طبیعی در فعالیت جنسی زن خاطر نشان شده است. هر چند که استفاده از دوا های هورمونی جهت جانشین کردن کمبود افرازات هورمونی یک جاگزین طبیعی و مناسب به نظر میرسد و اما؛ تداوی هورمونی به خاطر خطرات احتمالی عوارض جانبی (خطر افزایش سرطان سینه، سکتۀ قلبی و سکتۀ دماغ) باید تنها در موارد خاص و تحت کنترول منظم طبی تجویز گردد.
تداوی روانی
شنیدن مشکلات صحی زنان در دوران مینوپوز، آگاهی رسانی از آن که این مشکلات گذری و جز مرحلۀ ختم عادت ماهوار نزد اکثر زنان است و خطر حیاتی ندارد، میتواند باعث آرامش روانی زن گردد. جلب توجۀ زن به اهمیت خودش و وجودش، این که بودن او فراتر از در دسترس قرار داشتن پیهم برای بارداری و سکس ارزش دارد، جلب توجۀ وی به اهمیت وظایف انجام داده و دستآوردهای زنده گی وی، بیدار کردن حس امیدواری به ادامۀ یک آیندۀ موفق جسمی و جنسی، میتواند باعث بیدار کردن و تشویق زن جهت حاکم شدن بر مشکلات و مدیریت موفقانه این دوره گردد.
تداوی های سادۀ خانه گی
- در علایم گرما زده گی ناگهانی، توجه به اقدامات ساده مانند در دسترس داشتن وسایل سادۀ خنک کننده مانند پکۀ دستی، نوشیدنی سرد و کافی (برای رفع ضایعات مایع وجود به هنگام عرق شدید)، جلوگیری از سرعت حرکت و هیجان، گرفتن دوش قبل از رفتن به بستر خواب و لباس خواب راحت میتواند کنترول بر علایم را کومک کند. در صورت شدت کم خوابی و دیپریش ناشی از آن، تداوی طبی و دربعضی موارد ترکیب تداوی هورمونی توصیه میگردد. در تمام موارد تداوی هورمونی باید مطمین بود که سابقۀ امراض سرطانی نزد شخص وجود نداشته است.
دلایل مختلف خشکی و حساسیت مهبل و تداوی آن :
- برای رفع علایم آزار دهندۀ خشکی مهبل در مجموع و سهولت مناسبات جنسی، برای جلوگیری از شدت خشکی مهبل، اهتمامات سادۀ وقایوی ( جلوگیری از شستشوی مهبل با صابون و محصولات همسان- جلوگیری از پوشیدن زیر پوشی های تنگ و نیلونی- جلوگیری از کاندوم توسط مرد) و اهتمامات دوایی هورمونی و غیر هورمونی در اشکال ذیل امکانپذیر است:
- حلقه - رینگ (استرینگ): در اینصورت، ابتدا یک حلقۀ نرم و قابل انعطافی در داخل مهبل قرار داده شده و ایستروژن مستقیما وارد بافت آن میگردد. این حلقه باید هر سه ماه یک بار تعویض گردد.
- تجویز کریم (مرهم) حاوی ایستروژن از طریق اپلیکارتور روزانه یکبار ( برای مدت ۱-۲هفته)
- تجویز هورمون در شکل ( تابلیت – قرص ) توسط اپلیکارتور، روزانه یکبار ( برای مدت ۲هفته )
یاداشت: تداوی هورمونی هر چند هم موضعی، برای زنانی که سابقۀ امراض سرطانی را داشته اند، ممنوع است. هرگاه بنابر دلایلی، تداوی هورمونی موضعی و عمومی توصیه نگردد، دواهایی غیر هورمونی نیز وجود دارند که به شکل تطبیقات موضعی باعث کم شدن اعراض شده میتوانند.
یأسه گی در مردان؟
آیا مردان نیز دچار کهولت فعالیت جنسی - یأسه گی میشوند ؟
برخلاف آگاهی و هماهنگی طبی در مورد رسیدن زن به دورۀ مینوپوز، علایم و اثرات ناگوار آن، دکتوران با وجود آگاهی از کاهش تدریجی هورمون جنسی تستوستیرون با پیشرفت سن و سال نزد مرد، به سوال آیا مردان نیز دچار کهولت فعالیت جنسی - یأسه گی- میشوند، جواب هماهنگ ندارند.
در مقالۀ " دانش و فنآوری" که آدرس متن کامل در ختم بحث شریک شده است، چنین آمده است:
"یأسه گی در مردان بالای ۵۰ سال
بسیاری از مردان بالای ۵۰ سال اغلب خسته اند، میل جنسی‌شان کاهش یافته، حساسیت و تحریک‌پذیری‌شان بیشتر شده، شکم بزرگی دارند و از بدخوابی رنج می‌برند. همه این علایم به یک تشخیص ختم میشود: یأسه گی.
یأسه گی در مردان؟ بعضی‌ها می‌پرسند: اصلا یأسه گی مردان مگر وجود هم دارد؟ حتی بسیاری از پزشکان از تأیید این موضوع نیز می‌پرهیزند، چون برخلاف زنان که تغییرات هورمونی آن‌ها در شروع یأسه گی سریع است، تغییرات هورمونی مردان اغلب نامشهود بوده و به تدریج اتفاق می‌افتد.
روزنامه آلمانی "نویس دویچلند" با انتشار گزارشی در این مورد می‌نویسد، ترشح هورمون تستوسترون در مردان بین سال‌های ۳۰ و ۴۰ تقریبا ثابت است، اما بعد از آن دایما کم میشود، یعنی سالانه یک تا دو درصد.
مدت‌ها بود که این کاهش ترشح هورمونی به روند پیری در مردان نسبت داده می‌شد، روندی که با مواری از شکایت‌های جسمانی و روانی همراه است، مواردی از قبیل کاهش راندمان، ضعف تمرکز، کم شدن قدرت عضلانی، تعریق ناگهانی، ناآرامی درونی و کاهش توانایی جنسی.
بارها اتفاق افتاده که وقتی بیماری با این علایم به پزشکی مراجعه میکند پزشک تشخیص کاهش هورمون تستوسترون میدهد.
پروفسور فرانک زومر(Frank Sommer)، متخصص یورولوژی درمانگاه وابسته به دانشگاه هامبورگ می‌گوید: «در این صورت است که ما می‌گوییم، این‌گونه مردان به هیپوگونادال (کاهش فعالیت بیضه) دچار شده‌اند که به زبان عامیانه میتوان گفت، آن‌ها در دوران یأسه گی قرار دارند"
یأسه گی در مردان بالای ۵۰ سال(برای مطالعه متن همین جا کلیک کنید)
سخن ختم:
در کنار اهمیت آگاهی زوجین از تغیرات آمدنی زمان مینوپوز و اندروپوز، صحبت زن و شوهر در مورد مشکلات جنسی و روانی این دوره میتواند زمینۀ درک و مراعات متقابل را باعث شود. دور اندیشی، مثبت اندیشی و نو اندیشی انفرادی زن و مرد در مقابل این دورۀ زنده گی میتواند آورندۀ تحولات بسیار مثبت در تفکر زن و مرد و تفکر اجتماع و شکستن تابو ها گردد.
آگاهی مرد از دردناک بودن مقاربت جنسی و ترس همسرش از همخوابه گی به دلیل مشکلات ذکر شده در فوق، میتواند درک و احترام مرد فهمیده را به این مشکل صحی همسرش جلب کند. همرایی مرد در رسیدن سریع به تشخیص و تداوی همسرش، کوشش برای فراهم کردن زمینه های راحت جسم و روان زن در خانه، منتظر ماندن و حوصله مندی در تمام امتداد الی برطرف شدن دورۀ علایم حاد مینوپوز، مهربانی و نرمش شوهر در هنگام معاشقه میتواند بلوغ دوبارۀ جنسی، میل و اشتیاق و لذت جنسی متقابل را باعث گردد. بعد از سپری شدن جوش و خروش سن جوانی و عشق، تداوم دوست داشتن به معنی حضور عشق در زنده گی عاطفی زن و مرد است. در زنده گی هورمونی هر انسان سن و سال و زمانی فرا میرسد که قوت جنسی طورنسبی و کامل ناپدید میشود. و اما، عاطفۀ دوست داشتن، پل پیوند دستآوردها و آثار گرانبهای باهمی در فراز و نشیب های زنده گی زن و مرد، میل و نیاز باهمی های شاد و آباد را تشویق و ممکن میسازد.
در نهایت ما زنان و مردان میتوانیم سن مینوپوز و اندروپوز را آغاز دوباره و یا انجام مناسبات جنسی بدانیم. انتخاب با ما است
***
