06.11.2017

ف. هیرمند

 

نگاهی به کتاب تحقیقی"کالبد شکافی بحران افغانستان"

اثر سید دکتورعلوم اقتصادی موسی صمیمی

دوران معاصر که در آن به سر می بریم، زمان کثرت ایجاد و کار برد ابزار ها و وسایل متعدد و متنوع برای انتقال دانش ها و دانستنی ها است. اما کتاب به مثابۀ عمده ترین وسیلۀ حامل علوم جایگاه خود را حفظ کرده است؛ کتاب به دلایل متعدد در انتقال کامل و نظامند دانش هنوزهم در صدر ابزار ها قرار دارد؛ کتاب های علمی غالباً حاوی مطالب با تمام اجزای لازمۀ آن می باشند، ازهمه اساسی تر این که کتاب به مؤلف فرصت کافی در اختیار میگذارد تا با حوصلۀ فراخ به تحلیل و تجزیۀ تمام ابعاد موضوع مطالعه، به اجزا و عمق مطلب جولان کند، ارائۀ مطالب با عجله و شتابزده گی و خلص نویسی که رسم رسانه های الکترنیکی است کتاب به آن آشنایی ندارد.

کتاب به خواننده فرصت کافی میدهد، که سطور و پراگراف هایش خوانده شوند، به آسانی از آن یادداشت برداشته شده و در آن مقوله ها و جملات و سطور مهم و اساسی با "زیر خطی" مستثنی کرده شوند، و در کنار آن می توان حاشیه نویسی نمود، درعقب صفحات کتاب نور زنده گی بخش معرفت است که چشمان خواننده را بیناتر و روشنتر می سازد.

یکی از نویسنده گان و کتاب شناسان چک به نام "کارل چاپِک Karl Capek" می نویسد: «کتاب ها جزو اشیای نادری هستند که خصوصیت یک موجود ناروشنی را دارند؛ یعنی این که در "جایی" وجود دارند و هرگز ناپدید نمی شوند...» وقتی یک کتاب علمی و یک اثر تحقیقی علمی تألیف می گردد، انگار پدیده یی ایجاد می شود که هرگز از میان نمی رود.

این جانب قبلاً نوشته یی  داشتم که مطالب و معلوماتی را در بارۀ "روش معرفی کتاب" حاوی بود، اینک در همان سلسله به معرفی کتاب وزین «کالبد شکافی بحران افغانستان» از جناب دکتور سید موسی صمیمی می پردازم تا خدمتی در روند ترویج اندیشیدن علمی به عمل آمده باشد.

اخیراً دکتور سید موسی صمیمی اثر تحقیقی و علمی اش را تحت عنوان "کالبد شکافی بحران افغانستان" که به زبان دری تألیف نموده،  طبع و به نشر رسانیده است. این اثر که با دیدگاه های جامعه شناسی اقتصادی، اقتصاد سیاسی، جامعه شناسی سیاسی و چند رشتۀ علمی دیگر پژوهش و تتبع گردیده است، در نوع خود به حیث یک اثر ویژه، اخذ موقعیت می نماید، برای این که این اثر از یک سو به حوادث و رویداد های جاری اخیر کشور – که طی شانزده یا هفده سال اخیر به وقوع پیوسته است – پرداخته و رویداد های این مرحلۀ حیات  کشور ما را نه با داستان پردازی، حدس و گمان، روایت و قصه، بیانات خوشبینانه و بدبینانه، بل با آگاهی بر ضوابط مسلط بر رویداد ها، اسناد، مدارک، استدلال های ارقامی و عددی مؤثق و معتبر به ثبت گرفته است.  این کتاب با آن که به یک مرحله از تأریخ افغانستان نگاه میکند، غالباً نگاه تأریخی ندارد، با آن که پیوند های حوادث پیهم، همیشه حفظ و رعایت می شوند، خصوصیات هر حادثه در عمومیات نامشخص نمی مانند. رویداد ها در این تحقیق همانند یک موجود کامل، آناتومی می گردند، ذره ذرۀ هر واقعه با ابزار های علوم جامعه شناسی مثل تکه پاره های یک موجود چند بُعدی به شناسایی گرفته می شوند؛ علل و مقصد هر رویداد تعریف می شوند، عناصر هر واقعه توضیح میگردند، رشد و تحول و تکامل و احیاناً انحطاط هر رویداد تشخیص می شوند و در نهایت نتیجه گیری های موضوع نیز در اخیر هر بخش و فصل تذکر به عمل می آیند.

از ویژه گی های دیگر این اثر علمی آن است که استنباطات مؤلف در آن خیلی کم است، چنان این تحقیق، مستند و استوار بر مدارک است که جای محدودی برای استنباط گذاشته است. این گونه مستند سازی و تألیف چنین اثری، پشت کار و حوصلۀ فراخ مؤلف آن را بازگو میکند.

ردیف نمودن بخش ها و فصول کتاب و نتیجه گیری مقطع یی هر بخش و تحلیل های چند رشته یی، بیانگر عمق نگاه مؤلف است که با توانایی کافی نقش رویداد های درونی (داخلی)، منطقه یی و بین المللی واثرات آن را در وقایع کشوربه تحلیل می گیرد.

از مشخصه ها و هویت این اثر آن است که وقایع جدید و معاصر کشور را با نگاه و قواعد جدید زیر ارزیابی قرار می دهد؛ زیرا وقایع نامبرده گاهی در قواعد دیدگاهی معمول دیروزی که در جریان تحولات روز، نوسازی نه شده اند،  نمی گنجند و به همین جهت نمی توانسته اند، ابزار نظری تتبع آن رویداد ها باشند.

دکتور صمیمی که درعلوم اقتصادی تبحر و تخصص دارد، از آدرس یک محقق مجرب و کار کشته به این نکته خوب معطوف بوده است که برای حفظ اصالت وقایع جدید از محدودۀ نگاه های معمول "نوسازی نه شدۀ" دیروزی باید فراتر رفت و رویداد های نو را با مقیاس های همزمان آن سنجش نمود.

موارد زیادی از حوادث اجتماعی و سیاسی این دوره از حیات سیاسی  دولت و مردم کشور ما، نیاز به بازرسی انتقادی داشته است که چنین بازرسیی  بعضاً نمود "ایدیولوژیک" از خود می نمایانده اند، اما به هر صورت به بیان کشیدن انتقادی وقایع این دوره گاهی نمی شود با "صدقه و قربان" ثبت یک اثر تحقیقی گردد.

کتاب با "مقدمۀ ناشر" آغاز می شود، به دنبال آن "فهرست مطالب" کتاب می آید. بعد پیشگفتار دانشمند عالیقدر کشور جناب "دکتور رسول رحیم" درج گردیده است که نگاه خیلی عمیق و جامع به محتوای کتاب و آثار ماقبل مؤلف دارد. به دنبال آن "پیشگفتار مؤلف"  است که قبل از ارایۀ موضوعات اساسی کتاب جا داده شده است.

کتاب "کالبد شکافی بحران افغانستان" در چهار بخش به ترتیب آتی تألیف گردیده است:

بخش اول: زمینه سازی خروج نیرو های رزمی جهانی که فصل اول این بخش نیز به همین خروج  نیرو ها اختصاص یافته است، به اضافۀ موضوع "رهایی افغانستان از پوشش حمایت نیرو های بین المللی".

فصل دوم بخش اول "استراتیژی انکشاف ملی افغانستان" در زیر عنوان " کاستی های نظری و کم کاری های عملی" به ارزیابی انتقادی و تحلیل گرفته شده است.

فصل دوم قسمت دوم به "کنفرانس توکیو در مورد تدابیر اقتصادی" برای  حل بحران افغانستان اختصاص یافته است.

فصل سوم بخش اول معطوف به "نشست عالی سران کشور های عضو ناتو، در شیکاگو: ناظر به خروج نیرو های خارجی" ترتیب شده است.

بخش دوم این اثر تحقیقی مطالعۀ " اجتناب ناپذیری تأریخی و پی آمد های سیاسی خروج نیرو ها" را احتواء می کند.

بخش سوم به رویداد "انتقال مسالمت آمیز قدرت سیاسی در افغانستان" پرداخته است، که با ارزیابی «اعلام نتایج انتخابات با توجیه "تفاهم سیاسی" » آغاز می گردد.

و بالاخره بازهم بخش سوم کتاب که به موضوع بحرانی "کاستی ها و پی آمد های تشکیل حکومت وحد ت ملی"  مشغول می شود و  در نهایت مؤخرۀ کتاب در زیر عنوان « پس گفتار : جولانگاه سیاسی حکومت وحدت ملی در بند وابسته گی» رقم می خورد. کتاب با "شرح مختصر چند اصطلاح" و توضیح "زنده گی و آثار مؤلف" به پایان می رسد.

کتاب چاپ   ادارۀ نشراتی "افغانستان امروز" «موسسۀ میدیوتیک» در کابل است که با قطع و صحافت بسیار زیبا و در ظرف 394 صفحه در سال 1396 هجری شمسی (2017م ) به طبع رسیده است.

این اثر ارزشمند در زمرۀ آن آثار گرانبهای محسوب خواهد شد که خزانۀ ثبت معلومات مؤثق وقایع معاصر وطن عزیز ما را بیشتر غنی خواهد ساخت.

مطالعۀ کتاب " کالبد شکافی بحران افغانستان" برای روشنفکران، مخصوصاً برای مسلکی ها و محققان اقتصاد سیاسی، جامعه شناسی اقتصادی و جامعه شناسی سیاسی مفید خواهد بود که هم شیوۀ تحقیق علمی را فرا میگیرند و نیز از محتوای وسیعاً غنی آن بهره مند خواهند شد.

پایان